გიორგი ყაჯრიშვილი

 

„ ... უნდა გამოვსწორდე...“

(ჟ. ბ. მოლიერის „დონ ჟუანი“ გ. ლორთქიფანიძის სახელობის რუსთავის პროფესიული თეატრის სცენაზე)

 

ნებისმიერ თეატრში ახალი სამხატვრო ხელმძღვანელის მოსვლა მნიშვნელოვანი და პასუხსაგები ფაქტია. რუსთავის თეატრში კი ორმაგად, ვინაიდან წლების განმავლობაში ეს კოლექტივი მრავალჯერ აღმოჩნდა არცთუ მარტივ  სიტუაციაში. რამოდენიმეჯერ ჩატარებულმა კონკურსებმა, რეჟისორებისა და სამხატვრო ხელმძღვანელთა გაუთავებელმა ცვლილებებმა უარყოფითი გავლენა მოახდიან სამუშაო პროცესზე, რასაც ძალიან მტკივნებულად განიცდიდა თეატრის დასი და მთელი კოლექტივი.

გასულ წელს რუსთავის თეატრში სამხატვრო ხელმძღვანელის თანამდებობაზე რეჟისორი სოსო ნემსაძე დაინიშნა  (ვისაც რუსთავის მერიის სარეკომენდაციო საბჭომ გაუწია რეკომენდაცია), რომელსაც გორის თეატრში მუშაობის დიდი გამოცდილება ჰქონდა. მის პირველ ნამუშევარს ამ თეატში დიდ რეფორმას ვერ დავარქმევდი (რაც აუცილებლად ესაჭირეობა ამ  კოლექტივს), თუმცა უნდა აღინიშნოს რომ ნინო სადღობელაშვილის „დაბადების დღე“ (ისევე როგორც შარატავას  თემაზე დაწერილის სხვა პიესა, რაზეც ამ თეატრმა გამოცხადა კონკური) ვერ აღმოჩნდა ასეთი რეფორმის საფუძველი და მასალა.  ამდენად ჟ. ბ. მოლიერის (როგორც პროგრამაშია გამოცხადებული) „დონ ჟუანი ანუ ქვის სტუმარი“ წარმოდგენილი ამ თეატრის სცენა პრაქტიკულად  ახალი სამხატვრო ხელმძღვანელის დებიუტია დიდ სცენაზე. მოლიერი ვახსენე  და არ შეიძლება აქვე არ ითქვას, რომ ფრაგი კომედიოგრაფი იყენებს იქამდე  არსებულ სიუჟეტს (ტირსო დე მოლინა), რომელიც შემდგომ განავრცეს და გაათანამედროვეს, თუნდაც მაგალითად  ჯ. ბაირონმა, ე. გოფმანმა, პ. მერიმემ, ო. ბალზაკმა, ა. ტოლსტოიმ, ა. პუშკინმა , ბ. ბრეჰტმა, კ. ჩაპეკმა, მაქს ფრიშმა.

 

დონ ჟუანის პერსონაჟის ხასიათი ყველგან „ცვალებადია“როგორც ლიტერატურაში ისევე დრამატურგიაში: თუ ტირსო დე მოლინასთან იგი ქალთა მაცდუნებელი, მტაცებელი და ქალთა გულების დამპყრობი, მოჩხუბარი და ავანტურისტია, ჯ. ბაირონის პოემაში იგი შეყვარებული, ბავშვივით გულუბრყვილო, რომანტიული გმირია, ე. გოფმანთან იგი რომანტიკოსია, რომელიც იდეალური სიყვარულის ძიებაშია, მოლიერთან იგი ფრანგია,  წინააღმდეგობრივი  ხასიათით, რომელსაც ერთდროულად დადებითი და უარყოფითი თვისებები  გააჩნია. თუმცა პიესის ბოლოსკენ მასში იმდენი უარყოფითი ვლინდება,  რომ იგი სიკვდილისთვისაა განწირული და აუცილებლად უნდა  დაისაჯოს. მაქს ფრიშმა იგი გეომეტრის მოყვარულ მამად აქცია და  მას  გადამეტებითი ავხორცობაც ჩამოაცილა.  სულ სხვა ხასიათთან გვაქვს საქმე ვ. ა. მოცარტის „დონ ჟუანში“ (ლიბრეტოს ავტორი აბატი და მონტე) - ერთგვარი მსგავსება ფაუსტსა და დონ ჟუანს შორის, თუმცა ამაზე ახალ აღარ შევჩერდები.

ვერ ფილოსოფოსები აცდნენ მისი შეფასების მცდელობებს: ასე მაგალითად ს. კერკეგორი აღნიშნავს მის   „მგრძნობიარე გენიალურობას“, ა. კამიუმ  კი მას „სქესის სარეცელის სიზიფე“ უწოდა.

თავისთავად გასაგებია რომ ამ პერსონაჟის შესახებ დაწერილი ნებისმიერი დრამატული თხზულების ინტერპრეტაცია სცენაზე ყოველთვის ერთმანეთისგან განსხვავებული და საინტერესო გამოდის ხოლმე. არც ისე შორეულ წარსულში  კინომსახიობის  თეატრში მ. თუმანიშვილის  მიერ დაიდგა ჟ. ბ. მოლიერის ეს პიესა,

და ზურაბ ყიფშიძის დონ ჟუანმა მოიარა მსოფლიო. რუსთავის თეატრში განხორციელებულიც ისევ მოლიერისეული ვერსიაა, თუმცა საკმაოდ შემცირებული და „გათანამედროვებული“. თანამედროვეს ვამბობ იმიტომ, რომ დამდგმელმა რეჟისორმა და სცენოგრაფმა თავიდან აიცილეს ეპოქის შესაბამის კოსტუმები და აქსესუარები და სპექტაკლის პერსონაჟები  დღევანდელი ჩაცმულობით სარგებლობენ და პარიკი თუ დაშნა მხოლოდ ზოგიერთი ხასიათისა ხაზგასასმელად თუ დუელის სცენაში გამოიყენება.

სცენოგრაფია ძალიან მკაცრი და მოკრძალებულია (მხატვარი ბიძინა სიდიანი) მხოლოდ თეთრი ფარდა, რომელიც ერთდროულად ვიდეოინსტალაციისა და ჩრდილების თეატრისთვის გამოიყენება. რეჟისორის მიერ მთელი აქცენტი გადატანილია მსახიობთა თამაშზე, პლასტიკაზე. სასცენო კოსტუმები გამოირჩევა დახვეწილობით, ფერთა გამით და მათი საუკეთესო შეხამებით. ესა დონ ჟუანის, დონა ელვირას (ისინი ხუთნი არიან - ამაზე ცოტა ქვემოთ), კომანდორის, შარლოტის და პიეროს ულამაზესი სცენური ჩაცმულობა.

სპექტაკლი ოსტატურადაა „შეკრული“ არა მხოლოტ ტემპო-რიტმითა და ქმედევის სიზუსტით, არამედ აზრობრივადაც. იგი ერთგვარი რეტროსპექტული  ფორმისაა, რაც დონ ჟუანის სიკვდილით იწყება და ასევე მისი სიკვდილითვე მთავრდება, დიახ, მაყურებელი უკვე წინასწარაა „გაფრთხილებული“, რომ დღევანდელი წარმოდგენის გმირის სიცოცხლე განწირულია.  და რაკი ჩვენს წინაშეა ადამიანი, რომელსაც წარმოდგენის ბოლოს სიკვდილი უწერია, ამიტომ გაორმაგებული ყურადღებით ვაკვირდებით მის ყოველ ნაბიჯს, ვაფასებთ იმას, თუ სად დაუშვა საბედისწერო შეცდომა. 

ნიკა ჩხაიძის დონ ჟუანი სულაც არა ცბიერი და გაიძვერა, იგი რომანტიკოსი გმირია, რაინდი, უფრო გზააბნეული იმ ლაბირინთებში, რომელიც თვითონვე შექმნა.  ამავადროულად იგი გულახდილად ხვდება თავის დანაშაულებათა სიმძიმეს, მაგრამ ისიც კარგად ესმის, რომ ასეთია მისი ხასიათი, ასეთი შექმნა იგი გამჩენმა. მიუხედავად იმის, რომ მკაცრად აქვს გადაწყვეტილი უარი თქვას ქალთა  ცდუმებაზე, შარლოტასთან შეხვედრისას ვერ ღალატობს თავის ბუნებას - მონდომებით ეარშიყება მას და  ცოლობა სთავაზობს. გულწრფელია იმაშიც რომ არც კომანდორის (ლაშა კანკავა) მკვლელობა ახსოვს დ ავერც  იმ სასახლეს იცნობს, რომელიც მის თვალწინაა გადაშლილი. ყოველგვარი მერყეობის გარეშე თანხმდება სადილად ეწვიოს კომანდორს, რა საფრთხეც არ უნდა ელოდოს იქ. იგი შეგნებულად მიდის ამ ნაბიჯზე, ვინაიდან  ეს ყველაფერი მეორეხარისხოვანია მისთვის.

ამ სპექტაკლში  ნიკა ჩხეიძის დონ ჟუანს მხოლოდ ერთადერთი რამ ამოძრავებს „უნდა გამოვსწორდე...“ და ამისთვის ცხოვრობს - როგორ გახდეს უკეთესი: ხან ღვთისმსახურის მანტიას მოირგებს, ხან შარლოტის ქვედაბოლოში გამოეწყობა. ერთადერთს ვისაც მისი ამ „მეტამორფოზების“ არ სჯერა ეს სგანარელია (სოსო ელიზბარაშვილი), რომელიც  მისი ერთგვარი alter ego-ა,  მისი ერთგული მსახური, მაგრამ ასევე მისი მკაცრი კრიტიკოსი და მისი ქმედებების დამგმობი. საკუთარი მამა - დონ ლუსიც (ზაზა ჯინჭარაძე)  კი არ იჯერებს მის სახესხვაობებს და თავგამოდებით სწყევლის მას.

დამდგმელმა რეჟისორმა საკმაოდ შეამცირა პერსონაჟთა რაოდენობა: პირველწყაროდან გაქრნენ დონა ელვირას მეორე ძმა, დონ ალონსო, ელვირას მეჯინიბე თუ აჩრდილი, დონ ჟუანის, დონ კარლოსის და დონ ალონსოს მხლებლები, ყაჩაღი ლა რამე.  სამაგიეროდ სცენაზეა ხუთი დონა ელვირა, რომლებიც ერთამანეთს ეცილებიან დონ  ჟუანის სიყვარულსა თუ სიძულვილში. პერსონაჟის - ერთერთი მთავარი მოქმედი პირის  ასეთი გახუთმაგება არახალია (დ. დოიაშვილის მიერ მუსიკისა და დრამის თეატრში დადგმული ე. როსტანის „სორანო დე ბერჟერაკი“), თუმცა უნდა ითქვას რომ იმ სპექტაკლში ხუთივე როქსანა (ა. ალექსიშვილი, ნ. მითაიშვილი, ბ. გოგორიშვილი, ნ. კალატოზიშვილი, ნ. ბუთხუზი) განსხვავებულ ხასიათებს ქმნიდნენ და სორანოსთან ურთიერთობის სხვადასხვა გრძნობების, დამოკიდებულების ისტორიების შესახებ ყვებოდნენ მაყურებლის წინაშე. აქ კი, ს. ნემსაძის „დონ ჟუანში“ ეს ხუთივე დონა ელვირა (ანა შარვაძე, თეონა ხვედელიძე, ნათია მელაძე, თეა შერვაშიძე, ნათია არობელიშვილი)  მართალია ისინი მხოლოდ ზედმეტი სახელებით: დონა ელვირა Small, დინა ელვირა XXL  და აშ. განსხვავდებიან ერთამეთისგან, ისინი მაინც ერთი სული და ერთი ხორცნი არიან:  ერთად წვებიან ისინი დონ ჟუანის „სარეცელზე“, ერთად ეჭვიანობენ, ერთად   გლოვებენ, ერთად აყრიან გულზე მიცვალებულ დონ ჟუანს ვარდებს. ამასთანავე მათ ასევე ერთგვარი ქოროს დატვირთვაც აქვთ - დონ ჟუანის ქმედების გამკიცხავნიც, მომწონებელნიც და შემაფასებელნიც არიან, რომლებიც სპექტაკლის ყველაზე საჭირო და კრიტიკულ მომენტებში ერთვებიან ქმედებაში. მათი ყოველი ჟესტი,  პლასტიკა, ცეკვა თუ მოძრაობა (ქორეოგრაფი გია მარღანია) მორგებულია დრამატურგიულ ტექსტთან და მეტ გამომსახველობას ანიჭებს წარმოდგენას.

უიმედოა მამის - დონ ლუისისა მცდელობა „სწორ გზაზე“ დააყენოს ვაჟიშვილი, ისევე როგორც ბატონ დიმანშის (ზურა ჯინჭარაძე) სურვილი როგორმე საკუთარი ფული დაიბრუნოს - ორივე შემთხვევაში დონ ჟუანი შეუვალია, მცდელობა იმისა რომ მართლაც შეიცვალოს, მართლაც ახალი ცხოვრებით იცხოვროს უშედეგოდ მთავრდება: ვერ კომანდორის შიში, ვერ მშობლის შეგონება და ვერც საკუთარი სურვილი ვერაფერს შეცვლია - სასიკვდილოდ განწირული დონ კარლოსის (არჩილ მაკალათია) დაშნას შეეწირება. ტექნოლოგიურად ძალზე რთულია ხოლმე კომანდორ-ქანდაკების სცენაზე „გაცოცხლება“, თუმცა რუსთავის თეატრში ამ საკითხსა  ასე ვთქვად შემოქმედებითად მოუდგნენ. ნაპოვნია  შესანიშნავი გზა განათებისა, მუსიკალური გაფორმებისა და ვიდეოინსტალაციის მეოხებით და ქანდაკება ერთ-ერთ სცენიურ პერსონაჟად გვევლინება.

თეატრის ახალმა სამხატვრო ხელმძღვანელმა სპექტაკლში ახალგაზრდა მსახიობები და დებიუტანტები დააკავა. დონ ჟუანის -  ნიკა ჩხაიაძის გარდა ამ  მხრის აღსანიშნავია შარლოტისა (სოფო ზერაგია) და პიეროს (ლუკა ციხისთავი) როლები და მათი  სცენა, სადაც გამოიკვეთა მათი ინდივიდუალობა და სამსახიობო არტისტიზმი. 

გიორგი ყაჯრიშვილი