ლაშა ჩხარტიშვილი

ტრაგედია უგმიროდ - აბოს ცხოვრება აბოს გარეშე

 

თბილისის ნოდარ დუმბაძის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი ბავშვების, მოზარდების, ყმაწვილების საყვარელი ადგილია. თეატრი ცდილობს ზრდასრულებისთვისაც იყოს საინტერესო და მიმზიდველი. ამის დასტურია არაერთი სპექტაკლი, განხორციელებული თეატრის სხვადასხვა სცენაზე. შესაბამისად, „მოზარდის“ რეპერტუარი მრავალფეროვანი (თემატურად და ჟანრობრივად) და სხვადასხვა სეგმენტზეა მორგებული.

 

ამჯერად, „მოზარდში“ ისტორიული ფაქტის მოწმე გავხდით. ახალგაზრდა და უკვე წარმატებულმა რეჟისორმა მარიამ სიხარულიძემ, პირველად ქართული თეატრის სცენაზე წმინდა აბოს ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ეპიზოდები ორიგინალურად გააცოცხლა (ინსცენირების ავტორი თავად რეჟისორია). იოანე საბანისძის ძველი ქართული ენით დაწერილ ტექსტს რეჟისორმა ადაპტირება გაუკეთა და სპექტაკლის შესაქმნელად ნოდარ წულეისკირის ნაწარმოების - „ღვაწლი და წამება აბოსი და იოანესი” ტექსტსაც დაეყრდნო. მარიამ სიხარულიძის სპექტაკლი არ გახლავთ მხოლოდ ორი ნაწარმოების სცენური ინტერპრეტაცია. რეჟისორმა ახალი, ჩვენი დროის პერსონაჟიც შეთხზა, რომელსაც გიორგი კაჭახიძე ასრულებს. პერსონაჟი ჩვენი დროიდან, პირობითად VIII საუკუნის თბილისში „მოგზაურობს“ და პარალელურად აღმოჩენებს აკეთებს, რომელსაც მეგობარს სმარტფონით უზიარებს. მარიამ სიხარულიძე იყენებს რეჟისორულ ხერხს, რომლითაც ცდილობს დროსთან დარღვეული კავშირისა თუ ბალანსის აღდგენას. ავტორის ჩანაფიქრით, ახალ პერსონაჟს ჰაგიოგრაფიული ტექსტის ეპიზოდები ერთ, უწყვეტ სიუჟეტად უნდა შეეკრა.

 

დამდგმელი ჯგუფის შემოთავაზებული ფორმა მაყურებლისთვის გასაგებია და მისაღებიც, მაგრამ რამდენადაა მიღწეული მიზანი? ვფიქრობ, მსახიობ გიორგი კაჭახიძეს აკლდა ამოცანები, რადგან გაუგებარია და ბუნდოვანი რატომ და სად ქრება პერსონაჟი, საიდან ბრუნდება. მისი შესვლა-გამოსვლა სცენაზე არ არის დატვირთული კონკრეტული მიზნით, ამიტომაც ის ხელოვნურის შთაბეჭდილებას ტოვებს. სპექტაკლის ანოტაციაში ვკითხულობთ: „რეჟისორი მაყურებელს ერთგვარი გამოძიების ფორმას სთავაზობს, რომელსაც ჩვენი დროის არქეოლოგი აწარმოებს... რეჟისორი და სპექტაკლის მონაწილენი მოზარდებს გამოძიებაში ჩართვას სთავაზობენ, წარმოდგენის დასასრულს კი ისინი თავად გადაწყვეტენ - საინტერესოა თუ არა ეს ყველაფერი მათთვის, საჭიროა ამ წარსულის ცოდნა თუ უსარგებლო.“  (ეს გამოძება, თუ გამოკითხვა არც ჩატარებულა)

 

რეჟისორი სწორედ გიორგი კაჭახიძეს აკისრებს ერთგვარი ანიმატორის, პროტოგონისტ-მთხრობლის როლს, რომელიც პირდაპირ, შემხებლობით ინტერაქტივში შედის მაყურებელთან და ამ მისიას მსახიობი წარმატებით ართმევს თავს. მაგრამ რამდენადაა მიღწეული ამოცანა, რომელიც რეჟისორმა დამდგმელ ჯგუფთან ერთად დაისახა? პასუხი კითხვაზე საკამათოა და ვერ იქნება ცალსახა.

 

მარიამ სიხარულიძის სპექტაკლში გაცემულია პასუხები კითხვებზე, რომელსაც თავად სვამს სპექტაკლის ანოტაციაში. „რა მოხდა 786 წელს? როგორ პოლიტიკას აწარმოებდნენ იმჟამინდელი საერო თუ სასულიერო პირები? რა პარალელების გავლება შეგვიძლია შორეულ წარსულსა და თანამედროვეობას შორის?“ - რეჟისორი ცდილობს კითხვებს ეტაპობრივად გასსცეს პასუხი. მაყურებელი ასე თუ ისე იგებს მთავარ ამბავს: აბოს წამების ისტორია ვითარდება არაბული პოლიტიკური მმართველობის, პერიოდში, როდესაც საქართველოში არაბული იმპერიალისტური პოლიტიკის წარმომადგენელი ამირა იჯდა, რომელიც კულტურულ-რელიგიური ასიმილაციის პროცესებს აქტიურად აწარმოებდა. ასეთ ვითარებაში არაბი აბოს ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე მოქცევა და მოწამობრივი აღსასრული მნიშვნელოვან ფაქტს წარმოადგენდა.

 

მარიამ სიხარულიძის განზრახვა ქართული ლიტერატურის ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი ტექსტის სცენაზე გადმოტანის უაღრესად კეთილშობილურია, ამავდროულად ამბიციურიც. მოზარდ თაობასა და ჰაგიოგრაფიის ენას შორის დიდი უფსკრულია, რადგან არ არსებობს ადაპტირებული ტექსტი, არც ეკრანიზაცია, მით უმეტეს, აქამდე არ არსებობდა სცენური ვერსია. ეს მოცემულობა კიდევ უფრო აშორებს თანამედროვე თაობას ძველი ქართული ლიტერატურის უნიკალურ ძეგლებს, მათ შინაარსს და მნიშვნელობას არა მარტო ეროვნული ლიტერატურის ისტორიაში. ამიტომაც, მარიამ სიხარულიძის სურვილი პრობლემის აღმოფხვრაში პირადი წვლილის შესატანად მისასალმებელია და გაბედულიც.

 

სპექტაკლში მოვლენები ფრაგმენტულად ვითარდება. ამიტომაც მსახიობები: ვამეხ ჯანგიძე, დავით ხახიძე, ნინო ლეჟავა, ვანო დუგლაძე, გიორგი კაჭახიძე, ვახტანგ ნოზაძე, ვახტანგ ჩაჩანიძე, მაია ხორნაული, მერაბ შარიქაძე, გიორგი ჯიქურიძე, გიორგი ყორღანაშვილი, ანდრია მუსერიძე და გიორგი ქაჩიბაია ვერ ახერხებენ პერსონაჟების ხასიათების სრულყოფილ ჩვენებას. ისინი გარკვეულ ეპიზოდებში ჩნდებიან და მსახიობები მას ფასადურად, ფაქტობრივად, კოსტუმების ხარჯზე აჩვენებენ. ბუნდოვანია ბევრი პერსონაჟის ვინაობა, მათი ერთმანეთთან დამოკიდებულება, ფუნქცია. მათი დამახსოვრება და იდენტიფიცირება სირთულეს წარმოადგენს იმდენად, რამდენადაც ისინი ჩნდებიან და ქრებიან სცენაზე. მაია ხორნაული ერთ ეპიზოდში ჩნდება - მოთქმითა და გოდებით, მსახიობი მძაფრი დრამატიზმით თამაშობს ამ ეპიზოდს, მაგრამ ბუნდოვანია მისი ვინაობა და ფუნქცია სპექტაკლის დანაწევრებულ სიუჟეტში. სახასიათო, ოდნავ გროტესკულ პერსონაჟს - თბილისის ამირას - ქმნის ვახტან ჩაჩანიძე. რეჟისორისა და მსახიობის ეს ირონია მისაღებიცაა და ფუნქციურიც. რამდენიმე ეპიზოდში ახერხებს მერაბ შარიქაძე სამოელ კათალიკოსის ხასიათის კონტურების გამოკვეთას, ისე როგორც დავით ხახიძე ნერსე ერისთავისას. ზოგადად, ჩემი აზრით, მსახიობთა დიდი ნაწილი რთულ და გამოუვალ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ, რადგან სცენაზე შექმნილი მოცემულობა მათპერსონაჟთა გამოკვეთის საშუალებას არ აძლევს.

 

საბოლოო ჯამში მივიღეთ:

• „(ჰ)აბო“ აბოს გარეშე - აბოს როლის შემსრულებელი გიორგი ჯიქურიძე, რომელიც წელსზემოთ შიშველია და თვალები აქვს ახვეული, სულ სამჯერ ჩნდება და მხოლოდ ერთხელ ამბობს რამდენიმე ფრაზას. მისი წამება, განცდები, რწმენა და სულის უტეხობა უხილავია. მასზე მხოლოდ ლაპარაკობენ პერსონაჟები;

• ამბავი - უწყვეტი განვითარებადი სიუჟეტისა და ხილული კონფლიქტის გარეშე;

• ტრაგედია - ტრაგედიის გმირის ხილვის გარეშე;

• პერსონაჟები - ხასიათების გარეშე.

 

სპექტაკლის ღირსებაა ნინო სიხარულიძის გემოვნებით, ლოგიკურად და კონცეპტუალურად შერჩეული გალობა, ხმაურებ, მუსიკალური თემები. მათ ერთგვარი მისტიციზმი შემოაქვს სპექტაკლში, რომელიც ეპოქის სურათსაც ხატავს და განწყობა-ატმოსფეროსაც ქმნის. ამ კონტექსტში ეწერება ვახტანგ ქორიძის მიერ შეთხზული სცენოგრაფია. მხატვრის ნააზრევი კოსტუმებში უფრო გამოვლინდა, ვიდრე სცენოგრაფიაში, ვინაიდან კოსტიუმები ვიზუალურად დახვეწილია, ეპოქის შესაბამისი და მსახიობებზეც მორგებული, სცენოგრაფია კი პირობითი, მოჩვენებითი, აბსტრაქტული, რაც არც მისტიკურ ატმოსფეროს ქმნის და არც რეალისტურს. სტატიკური ქვის ლოდების ეფექტით აგებული დაზგა, რომელზედაც და რომლის გარშემო ვითარდება მოქმედებათა უმრავლესობა სპექტაკლში, ბოჭავს და ზღუდავს რეჟისორსა და მსახიობებს. სპექტაკლზე ქორეოგრაფმა გია მარღანიამ იმუშავა.

 

იოანე საბანისძის ტექსტი წარმოადგენს ეპისტოლარულ, საღვთისმეტყველო, ისტორიულ, ჰაგიოგრაფიულ და ჰიმნოგრაფიულ ჟანრთა ერთობლიობას. ამიტომაც, რეჟისორმა მარიამ სიხარულიძემ სპექტაკლის დადგმით ქრისტიანობისთვის თავდადებულ აბოზე, ურთულესი ამოცანა დაისახა მიზნად. ახალგაზრდა ქალმა რეჟისორმა ეს გაბედა, ისე რომ განზრახვა მკრეხელობად მას არავინ ჩაუთვალა. პირიქით, მისი მიზანი მნიშვნელოვან და ძალზედ საჭირო ამოცანებს ემსახურება. ვფიქრობ, რეჟისორმა ამ მიმართულებით მუშაობა აუცილებლად უნდა გაარძელოს, რათა დასახულ მიზანს მიაღწიოს.

​

ფოტო: ბექა ცირეკიძე