ბარბარე კალაიჯიშვილი

სამეფო უბნის თეატრი

​

სამეფო უბნის თეატრი მიიჩნევა ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან და ინოვაციურ ინსტიტუციად თანამედროვე ქართულ თეატრში. მისი შექმნა იყო პასუხი კულტურულ და სოციალურ მოთხოვნებზე, რომლებიც საჭიროებდნენ ახალ სივრცეს - თავისუფალ, დამოუკიდებელ და ექსპერიმენტულ პლატფორმას, სადაც შემოქმედება არ იქნებოდა დაქვემდებარებული სახელმწიფო პოლიტიკასა თუ კომერციულ ინტერესებს. ეს არის მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება თეატრმა დაიცვას და გააძლიეროს თავისი დამოუკიდებლობა თანამედროვე სამყაროში, რაც ბოლო წლებში სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება.

 

თეატრის ლოკაცია და მისი კულტურული კონტექსტი.

 

სამეფო უბნის თეატრი მდებარეობს თბილისის ისტორიულ უბანში, სოლოლაკში. სწორედ ამ გეოგრაფიულ და კულტურულ გარემოში თეატრი იძენს თავის განუმეორებელ იდენტობას. სოლოლაკის ძველი ქუჩები და შენობები, ქართული ისტორიისა და კულტურის მეხსიერებას ინახავენ, ხელს უწყობენ თეატრის გახდეს კულტურული დიალოგის, ძველი ტრადიციების და თანამედროვე ექსპერიმენტული ხელოვნების შეჯახების ადგილი. თეატრის ადგილმდებარეობის არჩევანი არ არის შემთხვევითი -სოლოლაკი წარმოადგენს თბილისის ერთ-ერთ ყველაზე დინამიურ და მრავალფეროვან ნაწილს, სადაც ისტორია არ არის მხოლოდ წარსული, არამედ ყოველდღიურობის ნაწილია. ეს გარემო ხელს უწყობს თეატრის, როგორც სოციალურ-კულტურული პროცესების აქტიური მონაწილის, ფუნქციონირებას.

 

დამოუკიდებლობისა და თავისუფლების ფილოსოფია

​

სამეფო უბნის თეატრის მთავარი იდეა არის მისი სრული დამოუკიდებლობა. ის არ არის დაკავშირებული არც სახელმწიფო უწყებებთან, არც კომერციულ კომპანიებთან და არც სხვა პოლიტიკური ან იდეოლოგიური ორგანიზაციებთან (თუ არ ჩავთვლით თბილისის მუნიციპალიტეტს, რომლის დაქვემდებარებაშიც თეატრში შევიდა 2012 წელს). ეს დამოუკიდებლობა თეატრის თავისუფლების გარანტიაა - თავისუფლების, რომელიც პირველ რიგში გულისხმობს შემოქმედებითი ხედვის დამოუკიდებელ განსაზღვრას, რეპერტუარის არჩევას და ექსპერიმენტების ჩატარებას. 

​

დამოუკიდებლობა არ არის მხოლოდ ფინანსური კატეგორია, ის ბევრად მეტს ნიშნავს - ეს არის ფილოსოფიური პოზიცია, რომელიც თეატრს აძლევს უფლებას გადალახოს ტრადიციული ფორმები და თემები, მოახერხოს თავისი ხმის გაჟღერება ისე, რომ არ შეიზღუდოს ცენზურით ან პოლიტიკური მანიპულაციით.

​

სამეფო უბნის თეატრი არა მხოლოდ დამოუკიდებელია სახელმწიფო კონტროლისგან (იდეოლოგიური თავლსაზრისით, ფინანსურად კი ის დამოკიდებულია თბილისის მუნიციპალიტეტზე), არამედ ის მტკიცედ ცდილობს იყოს საზოგადოებისთვის - თავისი მაყურებლისთვის - თავისუფალი და კრიტიკული სივრცე.

 

ექსპერიმენტული ხელოვნება და რეპერტუარი

 

თეატრის რეპერტუარი გამოირჩევა როგორც თემატური სიმძაფრით, ისე ფორმალური მრავალფეროვნებით. სპექტაკლები არ ემორჩილებიან კლასიკურ დრამატურგიას ან ფანქტურულ სტანდარტებს. სამეფო უბნის თეატრი მუდმივად ცდის ახალ თეატრალურ ენას, სადაც მთავარ როლს თამაშობს არამხოლოდ სიტყვა, არამედ ხმის, მოძრაობის, სინათლისა და სივრცის სინთეზი.

​

რეპერტუარი მოიცავს როგორც თანამედროვე ქართულ დრამატურგიას, ასევე მსოფლიო თეატრის კლასიკას ექსპერიმენტული ინტერპრეტაციით. სცენაზე გამოდიან ახალი რეჟისორები, მხატვრები, ქორეოგრაფები და მსახიობები, რომლებიც ერთად ქმნიან მრავალფეროვან და გამოწვევებით სავსე სამყაროს.

​

თეატრის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სპექტაკლია, დათა თავაძის Liberté, რომლის სახელწოდებაც თავისუფლებას აღნიშნავს, ხაზს უსვამს ადამიანის შინაგან დამოუკიდებლობას, ქალის უფლებებს და სექსუალურ თავისუფლებას. ეს სპექტაკლი არის არა მხოლოდ სოციალური, არამედ ფილოსოფიური კვლევა, რომელიც სცენაზე იყენებს არა ტრადიციულ დრამატურგიას, არამედ ემოციურ, ვიზუალურ და ხმოვან ექსპერიმენტებს, რომ მაყურებელს მისცეს სრული იმერსია.

​

ასევე, თეატრში ხშირად ტარდება დოკუმენტური თეატრის ექსპერიმენტები, რომლებიც ეხმიანებიან საქართველოს ახლანდელ სოციალურ და პოლიტიკურ პრობლემებს - მიგრაცია, ძალაუფლების სისტემები, ისტორიული ტრავმები, იდენტობის კრიზისი. ეს სპექტაკლები არა მხოლოდ ხელოვნების ნიმუშებია, არამედ ღრმა სოციალური ანალიზის იარაღი.

სამეფო უბნის თეატრის სხვა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები ასევე ხაზს უსვამენ თეატრის ექსპერიმენტულ ხასიათს და სოციალური კრიტიკის მნიშვნელობას:

​​

თითოეული სპექტაკლი არა მხოლოდ ხელოვნების ნიმუშია, არამედ სოციალური და პოლიტიკური განცხადება, რომელიც მაყურებელს აიძულებს კრიტიკულად გაიაზროს დროის რეალობა და საკუთარი ადგილი მასში.

 

საზოგადოების და მაყურებლისთვის მნიშვნელობა

 

სამეფო უბნის თეატრი მიზნად ისახავს არა მხოლოდ თავის შემოქმედებით განვითარებას, არამედ საზოგადოებაში თეატრის როლის განმტკიცებას. ის ქმნის სივრცეს, სადაც მაყურებელი და ხელოვანი შედიან ურთიერთობაში როგორც თანასწორები, რაც უარყოფს კლასიკურ მაყურებლის სტატუსს, როგორც მხოლოდ პასიურ გამგებელს.

​

ამ თეატრში პრიორიტეტულია მაყურებელთან დიალოგი და მისი ჩართვა სპექტაკლის პროცესში. თეატრი იყენებს არა მხოლოდ ტრადიციულ სცენურ ენობრივ, არამედ ასევე იმპროვიზაციას, კოლექტიურ შემოქმედებას და ინტერაქციულ ფორმებს, რომლებსაც შეუძლიათ შეცვალონ მაყურებლის დამოკიდებულება და განწყობა.

​

სამეფო უბნის თეატრის გამორჩეულობა და განსაკუთრებული მნიშვნელობა სხვებისგან რამდენიმე ძირითად ფაქტორზეა დაფუძნებული:

​

დამოუკიდებლობა და თავისუფლება   სამეფო უბნის თეატრი სრულად დამოუკიდებელია როგორც ფინანსურად, ისე შემოქმედებითად. სხვა მრავალ ანტიკურ და სახელმწიფო მხარდაჭერილ თეატრთან განსხვავებით, სამეფო უბნის თეატრი არ ემსახურება ოფიციალურ ინსტიტუციურ ან პოლიტიკურ ინტერესებს. ეს მას აძლევს თავისუფლებას უფრო თამამი, პროვოკაციული და ექსპერიმენტული ნამუშევრების შექმნის, რომლებიც ხშირად იკვლევენ სოციალურ, პოლიტიკურ და ფუნდამენტურ ფილოსოფიურ საკითხებს. დამოუკიდებლობა უზრუნველყოფს იმას, რომ თეატრი არ არის განპირობებული გარედან შემოთავაზებული სტანდარტებით და ძალაუფლების ფორმებით.

​

ექსპერიმენტული თეატრალური ენა სამეფო უბნის თეატრის ნამუშევრები გამორჩეულია ექსპერიმენტული ფორმებით ისინი ხშირად იყენებენ ფიზიკურ თეატრს, ქორეოგრაფიას, ხმოვან იმპროვიზაციას, ვიზუალურ ინსტალაციებს და დოკუმენტურ მასალას. ეს მნიშვნელოვნად განსხვავდება კლასიკური დრამატურგიული თეატრისგან, სადაც ყურადღება ძირითადად ტექსტსა და მსახიობების ნარატივურ შესრულებაზეა. სამეფო უბნის თეატრი სცენას უყურებს როგორც მრავალმხრივ სივრცეს, სადაც სხეული, ხმა და ვიზუალური კომპონენტები თანაბრად მნიშვნელოვანი არიან, რაც მაყურებელს სრულიად ახალ, ინტენსიურ და მგრძნობიარე თეატრალურ გამოცდილებას სთავაზობს.

​

პოლიტიკური და სოციალური კრიტიკა თეატრი არ არის მხოლოდ ესთეტიკური სივრცე, არამედ აქტიური სოციალური და პოლიტიკური ველი. მისი სპექტაკლები, როგორიცაა  „Liberté“,ეხმიანება ისეთ თემებს, როგორიცაა საბჭოთა ისტორიის ტვირთი, ინდივიდის დეჰუმანიზაცია, ქალთა უფლებები და თავისუფლება, მიგრაციის პრობლემატიკა და თანამედროვე საზოგადოების დიქოტომიები. სამეფო უბნის თეატრი იყენებს ხელოვნებას არა მხოლოდ გასართობი მიზნით, არამედ როგორც საზოგადოების ცვლილების ინსტრუმენტს.

მაყურებელთან აქტიური დიალოგი მაყურებელი სამეფო უბნის თეატრში არ არის პასიური დამკვირვებელი. ის ხდება სპექტაკლის თანაავტორი და მონაწილე. თეატრი ხშირად ცდილობს გააქროს სცენასა და დარბაზს შორის არსებული საზღვრები და ქმნის სივრცეს, სადაც მაყურებელი იძულებულია საკუთარ აზრებსა და ემოციებს სიღრმისეულად დაუპირისპირდეს.

​

დათა თავაძის სპექტაკლი „ლიბერტე“ წარმოადგენს თავისუფლების
თეატრალურ მანიფესტს, რომელიც უპირისპირდება კონტროლის, დოგმებისა
და საზოგადოებრივი მორალის შემზღუდველ ჩარჩოებს. სპექტაკლი ეხმიანება
თანამედროვე რეალობას, რაც მაყურებელში აჩენს კითხვებს ინდივიდუალურ
თავისუფლებასა და საზოგადოებრივ პასუხისმგებლობას შორის არსებულ
ბალანსზე. რეჟისორი ოსტატურად იყენებს სცენოგრაფიას, მუსიკასა და
მსახიობთა მოძრაობას იმისათვის, რომ შექმნას სივრცე, სადაც თავისუფლება
მხოლოდ შინაარსი კი არა, ფორმაც ხდება.

„ლიბერტეს“ კონტექსტში, თეატრი იქცევა თავისუფლების ნამდვილ
ლაბორატორიად, სადაც ექსპერიმენტები ტარდება როგორც სოციალურ
ნორმებზე, ისე მხატვრულ გამოხატულებაზე. სპექტაკლის განვითარებასთან
ერთად, მაყურებელი ამ პროცესის თანამონაწილე ხდება. ის მოწმეა, თუ
როგორ იშლება და ხელახლა იწყობა თავისუფლების ცნება სცენაზე. ეს არის
გამოწვევა სტერეოტიპების მიმართ. „ლიბერტე“ გვაიძულებს დავფიქრდეთ,
რამდენად მზად ვართ საკუთარი თავისუფლებისთვის და რა ფასი აქვს მას.

დათა თავაძე არ გვთავაზობს თავისუფლების ერთადერთ, დადგენილ
განმარტებას. სპექტაკლი ხაზს უსვამს, რომ თავისუფლება არ არის უბრალოდ
მოცემულობა, არამედ მუდმივი ბრძოლისა და არჩევანის შედეგი. ის ეჭვქვეშ

აყენებს წარმოდგენებს ნორმაზე, მორალსა და საზოგადოებრივ დოგმებზე,
სვამს კითხვებს: რა არის ჭეშმარიტი თავისუფლება? როგორ მოვიპოვოთ და
შევინარჩუნოთ ის? რა არის ჩვენი პასუხისმგებლობა ამ პროცესში? სპექტაკლი
მაყურებელს თავისუფალი აზროვნების საშუალებას აძლევს.

​

ლოკალურ და გლობალურ კონტექსტში შერწყმა სამეფო უბნის თეატრი წარმოადგენს ხიდს ქართული კულტურისა და გლობალური ექსპერიმენტული თეატრის მიმართულებებს შორის. ის არა მხოლოდ თანამედროვე ქართული თემატიკითაა დატვირთული, არამედ იყენებს საერთაშორისო თეატრალურ და კულტურულ პრაქტიკებს, რაც მას გლობალურ არტისტულ სივრცეში მნიშვნელოვან მოთამაშედ აქცევს.

 

რატომ არის სამეფო უბნის თეატრი ასეთი მნიშვნელოვანი?

 

სამეფო უბნის თეატრის მნიშვნელობა მდგომარეობს მის უნარში დამოუკიდებლად შექმნას თეატრალური ენა და პრაქტიკა, რომელიც არ ემორჩილება არც კლასიკურ თეატრალურ სტანდარტებს და არც სახელმწიფო ან კომერციულ წნეხს. ის ქმნის სივრცეს, სადაც ხელოვნება ხდება არა მხოლოდ ესთეტიკური გამოხატულება, არამედ სოციალური ცვლილების, პოლიტიკური დიალოგისა და ღრმა ფილოსოფიური განხილვების პლატფორმა. თეატრი ახდენს ქართულ თეატრალურ სცენაზე რევოლუციურ სვლას, განსხვავდება სტანდარტული, ფორმულარული წარმოდგენებისგან და ქმნის ახალ წესებს, რომლებიც უფრო მჭიდროდ უკავშირდება თანამედროვე საზოგადოების გამოწვევებსა და მოთხოვნებს.

ამით სამეფო უბნის თეატრი არა მხოლოდ სცენაზე, არამედ საზოგადოებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, როგორც თავისუფალი, კრიტიკული და აქტიური კულტურული ინსტიტუცია, რომელიც უწყობს ხელს კულტურისა და ხელოვნების დინამიურ განვითარებას საქართველოში.

 

დასკვნა

 

სამეფო უბნის თეატრი არის მკაფიო მაგალითი თანამედროვე თეატრის ისეთი განვითარების გზის, რომელიც ეფუძნება დამოუკიდებლობას, თავისუფლებასა და ექსპერიმენტს. მისი არსებობა და შემოქმედება ეწინააღმდეგება იმ სქემებს, რომლებიც თეატრს მატერიალურ ან იდეოლოგიურ მონობად აქცევს. სამეფო უბნის თეატრი არ ემსახურება სახელმწიფოს, არ ემორჩილება პოლიტიკურ წნეხებს და არ არის კომერციული პროდუქტი. მისი მიზანი არის თავისუფალი აზრის, შემოქმედების და სოციალური პასუხისმგებლობის გაერთიანება ერთ სივრცეში, რაც ქმნის ახალ სცენურ ენას და ახალ კულტურულ გამოცდილებას.

           

ამ თეატრის მნიშვნელობა არც ერთპიროვნული და არც უბრალოდ გასართობი არ არის - ის არის კულტურული და პოლიტიკური მედიატორი, რომელიც ცდილობს შეცვალოს საზოგადოებრივი ნარატივი, შექმნას კრიტიკული ფონის მქონე სივრცე და ჩააბას მაყურებელი აქტიურ განხილვაში თანამედროვე ცხოვრების ერთ-ერთ ყველაზე მტკივნეულ თემებზე.

მისი დამოუკიდებლობა კი, როგორც ყველაზე ძვირფასი ღირებულება, არის გარანტი იმისა, რომ თეატრი დარჩება თავისუფალი, რადიკალური და ორიგინალური, რაც დღევანდელ საქართველოში და საერთოდ, პოსტსაბჭოთა სივრცეში უმნიშვნელოვანესია.

 

​

გამოყენებული ლიტერატურა:

 

Fischer-Lichte, Erika. The Transformative Power of Performance: A New Aesthetics. London: Routledge, 2008.

Freshwater, Helen. Theatre & Audience. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2009.

Lehmann, Hans-Thies. Postdramatic Theatre. London: Routledge, 2006.

McAuley, Gay. Space in Performance: Making Meaning in the Theatre. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1999.

Turner, Cathy, and Synne Behrndt. Dramaturgy and Performance. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2008.

თავაძე, დ. (2025). Liberté — სპექტაკლი და რეჟისორის ინტერვიუ [არქივი]. სამეფო უბნის თეატრის არქივი, თბილისი.