მანანა თევზაძე

ოჰ, ეს ქალები, ჭორიკანები...

​

ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა სპექტაკლი - კარლო გოლდონის „ჭორიკანა ქალები“ 2022 წლის 25 ნოემბერს მინახავს და მოსაწვევიც საგულდაგულოდ შემინახავს... შემინახავს ფურცლებზე საჩქაროზედ ჩაწერილი შთაბეჭდილებებიც, სპექტაკლი რეპერტუარშია და მაყურებელი ჰყავს, თუმცა, საქართველოში გოლდონის „სასტუმროს დიასახლისი“ უფრო პოპულარული პიესაა.

      

ვენეციელმა კარლო გოლდონიმ, იტალიური თეატრის რეფორმატორმა და ეროვნული კომედიის ფუძემდებელმა, დელ არტეს იმპროვიზაციული კომედია ანუ ნიღბების კომედია მყარი ტექსტის მქონე თეატრალური ნაწარმოებითა და რეალური პერსონაჟებით ჩაანაცვლა. ვენეციის ყოველწლიური ფესტივალისათვის საგანგებოდ შეთხზული პიესა ისტორიაა იმის შესახებ, თუ შურიანების ბოროტმა ენებმა კინაღამ როგორ ჩაშალეს კეკინასა და ბეპოს ქორწინება. რეალურად მომხდარი ამბავი საფუძვლად დაედო პიესა „ჭორიკანა ქალებს“, ამიტომაც არის მოქმედ გმირთა ხასიათები ასე მსუყე და მკვეთრი.

​

რეჟისორმა დიმიტრი ხვთისიაშვილმა პაპუნა წერეთლის მიერ თარგმნილ „ჭორიკანა ქალებს“ თავისებური ადაპტაცია გაუკეთა და  დამდგმელ მხატვარ ნინო ჩიტაიშვილსა და ქორეოგრაფ გია მარღანიასთან ერთად შექმნა წარმოდგენა, რომელიც სიახლე გამოდგა არა მხოლოდ მაყურებლისთვის, არამედ სპექტაკლში მონაწილე მსახიობებისთვისაც. მუსიკალური გაფორმება ლევან გვაზავასა და დიმიტრი ხვთისიაშვილს ეკუთვნით, ვიდეოპროექცია - ირაკლი ხვთისიაშვილს. მონაწილეობენ მსახიობები: ლაშა გრძელიძე, ვახტანგ ნოზაძე, გიორგი კაჭახიძე, ბესო მეგრელიშვილი, პაატა კიკვაძე, მერაბ ბრეკაშვილი, ზვიად ურიდია, გიორგი ოქრუაშვილი, მაკა ბარდაველიძე, თაკო ჭანუყვაძე, ქეთი ქიტიაშვილი, მაკა ბარდაველიძე, მაია ხორნაული, რამონა მიქელაძე, იაკო ჭილაია.

​

ვფიქრობ, მრავალსაუკუნოვანი პიესის სცენაზე გამოტანა, მით უფრო თუ ის კომედიაა, იმ რეჟისორმა უნდა შეძლოს, რომელსაც მისი კოლორიტის შენარჩუნება შეუძლია და თან იმის გათვალისწინებაც, რომ პიესის დაწერის დროიდან, მაყურებელი ძლიერ შეიცვალა. ააღელვებს კი დღეს მაყურებელს ორი შეყვარებული, რომელთათვისაც პატიოსანი სახელი ერთმანეთისადმი გრძნობებს აღემატება და მკაცრი გარე სამყაროს მიმართ სრულიად უმწეონი არიან?

​

იტალიური კომედიის, კერძოდ კი გოლდონის სათამაშოდ, მსახიობს უნდა შეეძლოს ცეკვა, სცენაზე კოტრიალი, ყირამალა, სალტოების კეთება, კედლებზე ასვლაც კი და თან ამ ყველაფრის ლამაზად, რაც მთავარია, იმ ენით გამოუთქმელი ენერგიით შესრულება,  მაყურებელს რომ აიძულებს გმირს თვალი არ მოაცილოს.

​

რეჟისორის მიზანი იყო შეექმნა მხიარული, კეთილი სპექტაკლი, ხმაურიანი, ცოცხალი, როგორც ყველაფერი იტალიური და რაც მთავარია, მაყურებლისთვის ეჩვენებინა, თუ რამდენი კარგი მსახიობია ამ თეატრში. სპექტაკლის მიხედვით ვიგრძენი: მან შეძლო მსახიობების იმგვარად ამუშავება, რომ მათ თავად მოსწონთ სცენაზე სირბილი, ხტომა, ასე ჩქარ-ჩქარა ლაპარაკი...

​

უნდა ვთქვა, რომ სპექტაკლის ფორმა აშკარად ჯაბნის პიესის შინაარსს და ეს არც თუ ისე ცუდია. მთელი პირველი მოქმედება ხუთი ქალი მძივად კინძავს ჭორს, რომ შემდეგ, კომპრომატის ავტორის ძიებაში, მძივი დაიშალოს. გოლდონის იუმორი მაინცდამაინც არავის აცინებს და დარბაზი მოქმედების განვითარებას ყურადღებით ადევნებს თვალს.

ცოცხალი სახეები, ბუნებრივი სიტუაციები, უბრალო და საინტერესო სიუჟეტი - აი კლასიკური შემადგენლობა ნებისმიერი სპექტაკლის წარმატებისა. ხასიათების ამ უძველეს კომედიაში იმდენი მარადიული კომპონენტია, რომლის თანამედროვედ ქცევა და დღევანდელობასთან დაახლოება რთული არ არის. როგორც კლასიკურ კომედიაშია მიღებული, ვიღაცამ ვიღაცას ისე არ გაუგო, ვიღაცას ისე არ უთხრა და შედეგად ასეთი გაუგებრობა დატრიალდა. სერიოზული ალიაქოთის მიზეზი - ბოროტი ენები, დღემდე ასეთად რჩება.

​

ეტყობა თვითონ მსახიობებიც სიამოვნებით გადაეშვნენ ამ სამყაროში და  ცოტა არ იყოს მივიწყებული შემოქმედებითი ზეაწეულობა გაიხსენეს, რასაც მადლიერი მაყურებელი გამოეხმაურა.

​

ლამაზმა, ცოცხალმა, მხიარულმა სპექტაკლმა დღესასწაულის გრძნობა დაბადა. სპექტაკლი ბედნიერ შემთხვევად იქცა დასის ქალებისათვის, რომლებმაც მშვენივრად გაართვეს თავი როლებს. მსახიობი ქალები ისეთ ხმაურიან ატმოსფეროს ქმნიან, რაც სულაც არ უშლის ხელს სიუჟეტის აღქმას. კომედიას დასადგმელად ყოველთვის არ სჭირდება ჩახლართული სიუჟეტი, არც სკაბრეზული იუმორი, „ჭორიკანა ქალები“ განწყობილების სპექტაკლია, მკვეთრი, მსუბუქი, სასიამოვნო და მისი ნახვის შემდეგ ხასიათიც გამოგიკეთდებათ.

​

სპექტაკლის მამოძრავებელი ძალა ქალებია, მათ მიერ შეთხზული, ჭორად გატანილი ამბები, კამათი, ასე რომ გადაიზრდება ხმაურიან ბაზრულ ჩხუბში... მაგრამ მთელი პირველი აქტის მანძილზე პერსონაჟები ისე ჩქარა წარმოსთქვამენ თავის მონოლოგებს, თითქოს ცდილობენ სწრაფად დაასრულონ სათქმელი და სიტყვა პარტნიორს გადასცენ. ზოგჯერ მათ ისე გაიტაცებს ერთმანეთთან ურთიერთობა, რომ ივიწყებენ, რა მნიშვნელობა აქვს, სიხარულმა სცენის იქეთაც რომ გააღწიოს. ამიტომ პერსონაჟთა და მოვლენათა თვალყურის დევნება ხანდახან მოსაწყენი ხდება: პერსონაჟი ქალები მხოლოდ კოსტუმებით თუ განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან და მათ პრანჭვაში გაუგებრად რჩება, ვინ არის ცუდი, ვინ კარგი, თუ ყველა მართლაც ერთნაირია? თუმცა ზოგჯერ ისე მეტად ხმაურობენ ეს ქალები, რომ ძალაუნებურად კითხვა გებადებათ, ვის უნახავს, რომ ჭორები ასე ხმამაღლა, თითქმის ყვირილით გავრცელებულიყოს?  

​

დიახ, გოლდონის პიესის გმირები ქალები - მეძველმანე, მრეცხავი და მკერავია, ისინი არ მიეკუთვნებიან მაღალ საზოგადოებას, მაგრამ არც მთლად დაბალი წრიდან არიან, ამიტომ მათი მოძრაობები ისეა დადგმული, ქალაქის ქუჩებში მოხეტიალე ქალებსა ჰგვანან.

ულამაზეს კაბებში, დეკოლტეებსა და პარიკებში გამოწყობილები კი, ისე დასეირნობენ სცენაზე, თითქოს კაბების საჩვენებლად არიან საგანგებოდ გამოწყობილნი.

​

რა თქმა უნდა, „ჭორიკანა ქალები“ რეჟისორის სპექტაკლია, მაგრამ არ შემიძლია განსაკუთრებით არ შევჩერდე მხატვარზე: სცენოგრაფიულად საკმაოდ სტანდარტული ხერხებია გამოყენებული: რამდენიმე მკვეთრი სტილიზებული დეტალი ნათელ წარმოდგენას ქმნის მოქმედების ადგილის შესახებ: სცენაზე, ყვავილებით მოხატული რამდენიმე შირმა დგას, ერთ-ერთზე მხიარული ანგელოზი-პუტა ჩამოსკუპებულა... მარცხნივ - ტრილიაჟი და მანეკენი... სიღრმეში - ვენეციის არხისა და მის ნაპირებზე აღმართული სასახლეების პანორამა... შორს, ჰორიზონტზე - ხიდი და ქალაქის რატუშა-კოშკი... წინა პლანზე ნავსადგურის აღმნიშვნელი შუქურა და დურბინდმომარჯვებული ქალბატონის ფიგურა ანტიკური პროფილითა და სავსე სხეულში გაჭრილი კარ-ფანჯრით... იქვე რიკულებიანი მოაჯირი და ორი საფეხური... მდინარეს,  მოაჯირზე მჯდარი პუტა გასცქერის...

​

და უცებ, მდინარეში გონდოლა შემოცურდა... ტალღები ალივლივდნენ...  მდინარეში მიმალული რამდენიმე ნავიც გამოჩნდა... არ ვიცი, სცენაზე ქარი უბერავს თუ ასეა რეჟისორისა და მხატვრის მიერ ჩაფიქრებული, მაგრამ უეცრად ეკრანი-პანორამა შეირხა, შენობები ამოძრავდა, დაირწა ნავები და ყველაფერი გაცოცხლდა... ამგვარი მოულოდნელი ამოძრავება-შეტორტმანება საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო, შემდეგ კი მივეჩვიე მის ტორტმანს, მაგრამ პირველი განცდა ამგვარი სიახლოვისა მხოლოდ ჩემთვის არ იყო სასიხარულო. ბავშვების ჟივილ-ხივილით სავსე დარბაზი, მხიარული შეძახილებით, თამაშით, წარმოდგენის მომლოდინე განწყობილებით უეცრად ჩაჩუმდა, მომხდარს დააკვირდა და მოუთმენლობა გაოცებით შეიცვალა. მერე, მუსიკასთან ერთად სცენაზე ნამდვილი ნავიც შემოსრიალდა...

მიყვარს, როცა მაღლა, ჭერში, განათების აპარატურა მოსჩანს, მარჯვენა პროჟექტორი ოდნავ ანათებს სცენას... და ეს სიახლოვე, თვალსაჩინო, თეატრალური, მნიშვნელობას იძენს განწყობილების შექმნისას, ამგვარი დეტალები  ავითარებს და ფინალურ გამარჯვებამდე მიჰყავს სიუჟეტი.

​

მერე მოქმედი გმირებიც შემოიჭრნენ: ჭრელა-ჭრულა ქალები, საპატარძლო, ნიღბოსანი, დიდცხვირა გოგოები, მონდომებით რომ დაუარეს „ტარანტელა“... მოცინარ-მოკისკისე, ცისფერ-ვარდისფერი ქალბატონები, მარაოებით ხელში, მწვანე სამოსსა და იმავე ფერის ქუდში გამოწყობილი სიძე... საცეკვაო მოძრაობები და გაუცხოების პირველი მომენტი - თავისუფალი ტექსტით ურთიერთობა დარბაზსა და ნავით შემოსრიალებულ არლეკინს შორის... ცოცხალი სცენები ერთმანეთს შეენაცვლა: ოდნავ სექსუალური სცენა არლეკინსა და ვარდისფერ ქალბატონს შორის, ჭორიკანების მუსიკალური გადასვლები, კეკინას და ბეპოს სცენა, მხოლოდ კეკინას რატომღაც ძალიან დიდი ზომის და უხერხული ფეხსაცმელი ეცვა... ბეპოს მიერ შესრულებული სერენადა, სომეხი ბატიბუტას ძალიან სასაცილო სახე...

განსაკუთრებული მადლობის ღირსია მხატვარი, რომელმაც  ეს ქალები შემოსა ოქროსფერი ფოთლებით გაწყობილი ატლასის ქსოვილის  - გვერდებზე ფიჟმებით გაწელილი კაბებით, ატლასისავე ვარდულებით, ვერცხლისფერი ფანტელებით, ბაფთებით, არშიებით, თავზე კი ვარდისფერს - ვარდისფერი ფუშფუშა ქუდი-პარიკი და ცისფერს - ცისფერი, გაწყობილი თეთრი, ვერცხლისფერი, ლურჯი ჩიტებით, არშიებით...

​

პირველ ანტრაქტში ერთი პატარა მაყურებელი მოვიხმე ჩემთან. ბიჭუნა - სახელად და გვარად ნუგზარ ბაჩაშვილი, ვაზისუბნის სკოლა „ალბიონის“ მეექვსე კლასელი, რომელმაც ნანახის შინაარსი მიამბო - სამეზობლოში მყოფი ჭორიკანებისა და სასიძოსა და სარძლოს ამბები. მითხრა, რომ ძალიან მოსწონს მსახიობების ჩაცმულობა და ისიც, თუ როგორ მოძრაობენ ისინი, როგორ იცვლიან სახეს...

​

ვერაფერს იტყოდით, ყოჩაღი ბიჭი ჩანდა, ყველაფერი კარგად დაენახა, გაეგო და შეეფასებინა...