მანანა კორძაია

მხოლოდ მუსიკას შესწევს

„ამ ქვეყნად რაც კი ხდება შემთხვევით,

მარადიული ის არის მხოლოდ“

ოთარ ჭილაძე

 

2023 წლის პირველ ივნისს სტარტი აიღო დავით და ლექსო თორაძეების საერთაშორისო მუსიკალურმა ერთკვირიანმა ფესტივალმა, რომელსაც ნინო თორაძის, ფესტივალის სამხატვრო ხელმძღვანელის ედიშერ სავიცკის, ორგანიზატორთა (თიკა რუხაძე) ძალისხმევით, მრავალი მფარველ-დამფუძნებელი აღმოუჩნდა კულტურის სამინისტროსთან ერთად. ფესტივალის მაღალი დონე და ხარისხი პირველივე საღამოზე განსაზღვრა საქართველოს ეროვნული სიმფონიური ორკესტრის მიერ წარმატებით შესრულებულმა პროგრამამ, რომელიც ფოლკლორულ ანსამბლ „ბასიანთან“ ერთად ბატონი დავითისა და ლექსოს „კუმირების“ - რახმანინოვისა და სტრავინსკის კომპოზიციებს მოიცავდა. სადირიჟორო პულტთან მათი ოჯახის უახლოესი მაესტრო ვახტანგ მაჭავარიანი იდგა.

​

პირველი კლავირაბენდი კი მგონი, უპრეცედენტო კონცერტი იყო ჩვენში - ერთ საღამოს პირველად შესრულდა პროკოფიევის ყველა საფორტეპიანო სონატა თანმიმდევრობით, ამერიკაში მოღვაწე დიდი ქართველი პიანისტისა და პროფესორის ლექსო თორაძის მოწაფეთა და მოწაფის მოწაფეთა მიერ. პროკოფიევის სონატებით მსმენელის წინაშე მიკრო ამერიკული საქართველო წარსდგა  - ედიშერ სავიცკი, ვახტანგ კოდანაშვილი, ასლან ჩიქოვანი, საიმონ კიმი  და რაც უმთავრესია - ძალიან მაღალ დონეზე! აშშ-ს მუსიკალური აკადემიის შეგირდთა შესრულების გრადაციების შკალა იყო უმაღლესიდან "სუპერამდე". ბრავო! და დიდი მადლობა მაესტრო ლექსოს ასეთი მაღალი საერთაშორისო კლასის ხელოვანთა აღზრდისათვის. განსაკუთრებული მადლობა კი ედიშერ სავიცკის, ლექსოს შეგირდსა და დღეს უკვე მეტრს, რომელმაც თავისი აღმზრდელის ორივე ხაზს - საშემსრულებლოს და პედაგოგისას - არ დაუგდო უმაღლესი შკალა. და მართლაც უდიდესი ოსტატობით, სიღრმით წარმოადგინა პროკოფიევის ურთულესი მეშვიდე სონატის აზრობრივ - ემოციური  შრეები. ეს კლავირაბენდის უმაღლესი პიკი გახლდათ. გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ იმ საღამოს შეიქმნა პროკოფიევ - თორაძე - სავიცკის უმშვენიერესი ქართულ-ამერიკული ტრიო - მარათონი!

​

წინ კიდევ დიდი მუსიკა გველოდა. ეს იყო პიანისტ სერგეი ბაბაიანის კლავირაბენდი.  

სერგეი ბაბაიანი ლექსოს მსგავსად, ამერიკაში გაექცა მოსკოვს. ერთ-ერთ ინტერვიუში იგი ამბობს კიდეც: „მოსკოვი არ მიყვარს. რაც წავედი, მას შემდეგ იქ  ერთად ერთხელ ვიყავი“. ამერიკაში წარმატებულმა მოღვაწეობამ არტისტს ევროპაშიც მოუტანა დიდი აღიარება და პოპულარობა. ლექსოსთან და ედიშერთან მეგობრობამ კი თბილისში ჩამოიყვანა.

მე პირადად მისთვის არასოდეს მომისმენია. თუმც, ფესტივალზე წარმოდგენილი პროგრამა - იოჰან სებასტიან ბახის „ჩაკონა“ და „გოლდბერგ ვარიაციები“  ნათლად ავლენდა მსოფლიოში აღიარებული სომხური წარმომავლობის ამერიკელი ხელოვანის კონცერტის ღრმად ინტელექტუალურ შინაარსს.

​

რეალობამ  ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. საათნახევრის მანძილზე დარბაზს თითქოს მონუსხულს, სუნთქვა შეკვროდა. მხოლოდ კონცერტის დასასრულს, ბოლო აკორდიდან რამდენიმე წამიანი დუმილის შემდეგ,  ოვაციებში იფეთქა ამ საოცარი მუსიკით დაგროვილმა ემოციურმა მუხტმა.

​

 როგორც ირკვევა, ეს არ მოხდა მხოლოდ აქ. მისი ერთ - ერთი ბიოგრაფი მარინა სტული წერს: „ მის კონცერტებზე დარბაზში, როგორც წესი, უჩვეულო სიჩუმეა ხოლმე. ისეთი გრძნობაა, თითქოს მსმენელს ამოსუნთქვისაც კი ეშინია, რომ არ დაარღვიოს ეს უჩვეულო სიჩუმე... იგი არ უყურებს კლავიატურას... მთლიანად ჩაღრმავებულია საკუთარ თავში... და თუმც უკრავს ტექნიკურად და აზრობრივად  ურთულეს ნაწარმოებებს, დარბაზს ყოველთვის ესმის მისი.“

არ შეიძლება არ ენდო ამ შეფასებას, რადგან ასე მოხდა თბილისშიც. ბახის მუსიკის მაგია, რომელიც ბაბაიანის შესრულებულმა „ჩაკონამ“ დაბადა, „გოლდბერგვარიაციებში“ განწმენდის ექსტაზამდე ამაღლდა.  „ჩაკონაში“- ესპანური ცეკვის რიტმო-ინტონაციებზე აგებული ამ  კომპოზიციით სერგეი ბაბაიანმა თითქოს ერთგვარი ექსპოზიცია შექმნა „გოლდბერგვარიაციების“ მუსიკის არსის სიღრმისეულად აღსაქმელად, ნაწარმოებისა, რომელიც ერთდროულად არა მარტო ბახის, არამედ მთელი ეპოქების გრანდიოზული შეჯამებაცაა და ახალი აზროვნების რეალური საწყისიც.

​

„გოლდბერგვარიაციები“ უჩვეულო თხზულებაა. უჩვეულოა მისი ისტორიაც. იგი პირველად გამოიცა 1741 წელს და წარმოადგენს თემას 30 ვარიაციით. ბევრი ამ კომპოზიციაში რიცხვების საკრალურობასაც ხედავს, როგორიცაა „ათი მცნება“, გოლგოთისაკენ ჯვრით მიმავალი ქრისტეს შეყოვნებები  და სხვ. ამის უფლებას იძლევა ფინალში - 30-ე ვარიაციის დასაწყისში მითითებული Quodlibet – რაც ითარგმნება: -  „როგორც გენებოთ“.  დიახ, ბახი ამ რემარკით სრულ თავისუფლებას გვანიჭებს და გვეუბნება: გაიგეთ და შეიგრძნეთ ეს თხზულება, როგორადაც ინებებთ - ისე.

​

მუსიკალურ-თემატური თვალსაზრისით ვარიაციები საოცრად სადაა, ერთი შეხედვით მარტივიც კი. უფრო მეტიც, მისი ძირითადი მოტივი აღებულია ბახის საბავშვო  „ანა მაგდალინა ბახის რვეულიდან“.  ვარიაციებში არ ისმის „ჩაკონას“ მსგავსი აფეთქებები და ლირიკულიდან დრამატულში მოულოდნელი გადასვლები. აქ ყველაფერი ისევე გამჭვირვალეა და სუფთა, როგორც ბავშვის სული.

​

უპრეტენზიოა კომპოზიციის სათაურიც და მასში გაცხადებული გოლდბერგი, რომლის გვარი უკვდავყო ამ ვარიაციებმა. როგორც ამბობენ,  ვარიაციების ეს პირველი შემსრულებელი გოლდბერგი, „ყნაწვილი კაცი“ მხოლოდ 14 წლის იყო, როვა ვარიაციები გამოიცა და რაღაც პერიოდში ბახის მოწაფეც გახლდათ. ამ ნაწარმოებით მას ევალებოდა უბრალოდ გაერთო თავისი მფარველი თავადი კაიზერლინგი. იმასაც ამბობენ, მსგავსი ჰონორარი - ათასებით სავსე ოქროს თასი -, რომელიც ამ „გართობაში“ გადაიხადა თავადმა, ბახს არასოდეს მიუღია.

ვარიაციები პირველი შეხედვით  სახელმძღვანელოს შთაბეჭდილებას სტოვებს. იგი მოიცავს იმ პერიოდის ყველა მუსიკალურ-კომპოზიციურ ხერხს - უმარტივესიდან ურთულესამდე, რომელიც უნდა აითვისოს ახალგაზრდა მუსიკოსმა. მაგრამ შედეგმა სხვა პროცესები ასახა და იგი ბახის საუკეთესო თხზულებებს შორისაც  გამორჩეულ ოპუსად აღიარეს.

​

ამ კომპოზიციის შესრულების სირთულე მის სისადავეშია, სადაც ერთი შემთხვევითი ზედმეტი მახვილი ანგრევს მთელ კომპოზიციურ სააზროვნო სისტემას, სადაც ყველაფერი ზუსტად, რაციონალურადაა გათვლილი და  ემოციურად დაბალანსებული. ამიტომ გვმოძღვრავს ბახის ფანატიკური თაყვანისმცემელი ალბერ შვაიცერი: „ამ ნაწარმოების შეყვარება პირველივე შეხებისას - შეუძლებელია. ის უნდა შეისისლხორცო მთლიანად და ბოლო პერიოდის ბახთან ერთად ახვიდე იმ სიმაღლეზე, სადაც ხმათა განვითარება ითხოვს არა ჟღერადობის ბუნებრივ სილამაზეს, არამედ მოძრაობის აბსოლუტურ თავისუფლებას, რაც ბადებს სიხარულისა და კმაყოფილების განცდას. მხოლოდ მაშინ შეიგრძნობ იმ ჩუმსა და ბედნიერ სიმშვიდეს, რომელსაც განიჭებს ეს, პირველი შეხედვით, თითქოსდა სასწავლო ქმნილება.“

​

იმ საღამოს პიანისტმა განცდათა და ფიქრთა სწორედ ამ თვისებებით მონუსხა  მსმენელი.

ბაბაიანის პიანიზმი საფორტეპიანო ხელოვნების ის შემთხვევაა, როდესაც უხერხულია საუბარი ტექნიკურ სრულყოფილებაზე, ფორმის შეგრძნებაზე, ბგერის სილამაზეზე და დახვეწილობაზე. აქ, მისი მუსიკალური ინტერპრეტაციით აზრთა და განცდა იმგვარი  სიმაღლეებია მიღწეული, სულიერ კათარზისთან რომ მიყავს მსმენელი, საკუთრივ ბახთან აახლოებს და, იმავ დროს, დღევანდელია, გასაოცრად თანამედროვე! რაც გაჯერებს ბახის ზედროულობაში, ზეადამიანობაში და სრულად ეთანხმები ჟ. ტიერსოს გამონათქვამს, რომ „ბახი ამ ქმნილებაში იძირება ოცნებათა იმგვარ ფიქრებში, უსასრულობაში რომ იკარგებიან“; ხოლო ჯ. ფაულზი დაამატებს, რომ მასში „ იმგვარი სადა და სევდიანი, მშვენიერი განცდებია, რაც შეუძლებელია გადმოიცეს სიტყვით ან  ნახატით... არაფერი სხვით, მხოლოდ თვით მუსიკით“. 

​

დამეუფლა შეგრძნება, რომ სერგეი ბაბაიანმა იმ საღამოს აღასრულა ამ ნაწარმოების მთავარი კონცეპტი და  მართლაც აიყვანა მსმენელი აზრის მანამდე შეუცნობელ იმ სიმაღლემდე, რომელიც მხოლოდ მუსიკას შესწევს....