ანი ცხვედაძე

„ყველას ძალაუფლება სწყურია - რადიკალებსაც და ლიბერალებსაც“
 

ემპირიულად დამტკიცებული ფაქტია: როდესაც ნებისმიერ სასწავლო დაწესებულებაში, მაგალითად, კლასში მასწავლებელი კონკრეტულ მოსწავლეს ინტენსიურ რეჟიმში, გამორჩეულად ეფერება და აქებს, დანარჩენი თანაკლასელები ამ კონკრეტული მოსწავლისადმი გაუცნობიერებელ ანტაგონიზმს გრძნობენ.

ჩემი მხრივ, ყველა მომავალ პედაგოგს (მე, როგორც ახალბედა) მოკრძალებულად ვურჩევდი - არასდროს გამოარჩიონ რომელიმე მოსწავლე განსაკუთრებულად, როგორც უპირობოდ სანიმუშო და თითით საჩვენებელი, ვინაიდან <თანასწორუფლებიანობის> მიღება, აღქმა და გაცნობიერება, სწორედ მცირე ასაკიდან იწყება ყველა ინდივიდში. მით უმეტეს, რომ პედაგოგი, კრიტიკოსი, თუ სხვა პროფესიის წარმომადგენელი, უმთავრესად სუბიექტია, რაც თავისთავად გულისხმობს, რომ ყოველთვის მეტად მოეწონება, ან შეუყვარდება ერთი სუბიექტურად, ხოლო ამ მომენტის პერმანენტული ხაზგასმა კონკურენტუნარიან სოციალურ გარემოებებში, საგანმანათლებლო/სახელოვნებო თუ სხვა დაწესებულებებში ანტაგონიზმის, კომპლექსებისა და ბოღმის მეტს არაფერს წარმოშობს!..

​

საბა ასლამაზიშვილის საქმიანობის მიმართ, ერთგვარად დიქოტომიური დამოკიდებულება ჩამოყალიბდა: მან, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ ახალგაზრდა რეჟისორად ითვლება, ასაკით ხანდაზმულ რეჟისორებს გაუსწრო აქტივობით, სპექტაკლების დადგმის უხშირესი ინტერვალით.

კრიტიკოსების დიდი ნაწილი მის საქმიანობაში პოზიტიურ მარცვალს ხედავს და მხოლოდ ხოტბას ასხამს, რაც არ უნდა დადგას! ხოლო უმცირესი ნაწილი კი, მას მუდმივად აკრიტიკებს, თან მწვავედ აკრიტიკებს, რაც არ უნდა დადგას!

კრიტიკოსიც, მათ შორის, ისევე, როგორც ყველა სხვა - პირველ რიგში სოციალური არსებაა და ძალიანაც კანონზომიერია ვიღაცა <აღაფრთოვანებდეს> - ვიღაცა <ზიზღს ჰგვრიდეს>! არადა, ყველაზე დიდი კრიტიკა - სრული იგნორია და არა უარყოფითი რეცენზიით კიდევ მეტი „პიარი“.

ამავე ლოგიკით, აბსურდული ალგორითმი მგონია, კონკრეტული ავტორის ყველა ნამუშევარი აბსოლუტურად თანაბარ <აღფრთოვანებას> იწვევდეს აღმქმელ-რეციპიენტში, იგივე კრიტიკოსში.

ილიაუნის თეატრის ფოიეში, მომდევნო სეზონიდან მაყურებელს კვლავ შეუძლია იხილოს საბას 2018 წელს დადგმული სპექტაკლი „მარატ-სადი“., რომელიც ორჯერ, სხვადასხვა დროს საერთაშორისო ფესტივალს და თეატრალურ ფორუმს გასტროლით სტუმრობდა. (მხატვარი: თეო კუხიანიძე / მუსიკა: კონსტანტინე ეჯიბაშვილი)

მსოფლიო თეატრის ისტორია ინახავს, 1964 წელს განხორციელებულ პიტერ ბრუკისეული პეტერ ვაისის „მარატ-სადის“ ლეგენდარულ დადგმას <შექსპირის სამეფო დასისთვის / Royal SHAKESPEARE Company>. 1967 წლის ბრუკის “მარატ-სადის“ ეკრანული ადაპტაციის ადრიან მიტჩელის ვერსია კი დღესაც ინახება youtube channel-ზე.

სპექტაკლის სინოფსისი შემდეგნაირია:
„ჟან-პოლ მარატის დევნა და მკვლელობა შარანტონის თავშესაფრის მსახიობთა მიერ დადგმული მარკიზ-დე სადის ხელმძღვანელობით. მოქმედება საგიჟეთში ხდება, სადაც მარკიზ-დე სადი პაციენტების მონაწილეობით სპექტაკლს დადგამს.

შესაძლებელია კი სრული თანასწორობის მიღწევა რევოლუციის საშუალებით? არის რევოლუცია გზა ბედნიერების, თანასწორობისა და სურვილების დაკმაყოფილების?“

იმ დროს, როცა სპექტაკლის პრემიერა შედგა, ჯერ კიდევ ახალბედა რეჟისორი, შეიძლება ითქვას, უმნიშვნელოვანესი რეჟისორული ინტუიციით ანაწილებს როლებს შემსრულებლებზე, და მსახიობების უმრავლესობაც აბსოლუტურად ითავისებს საკუთარ ამბავს., გნებავთ, შემოთავაზებულ ამოცანას.

რუსთაველის ეროვნული თეატრის მსახიობი, ბაჩო ჩაჩიბაია, არა-მონოტონურ და სხვადასხვა სირთულის მქონე როლში გვინახავს; „მარატ-სადში“ ერთ-ერთი მთავარი გმირის, ჟან-პოლ მარატის როლს შესანიშნავად ართმევს თავს, როგორც ჩანს, >კარგი მსახიობის< სიძლიერე ყველგან შესამჩნევია ხოლმე! ისევე, როგორც >ძალიან ცუდ მსახიობს< ვერანაირი „შეკაზმვა“ ვერ აკეთილშობილებს.

ბაჩო ჩაჩიბაიას ნევრასთენიული, აკანკალებული ხმის ტემბრი, სხეულის უძრავი, დროდადრო კონვულსიური მოძრაობები ზუსტად გამოხატავს მისი გმირისა და მთლიანი ამბის ვექტორს. ისევე, როგორც ამირან ქაჩიბაიას მარკიზ დე სადი და ანი იმნაძის შარლოტა კორდე. ანი იმნაძე, თავისი თაობის ქალ მსახიობებში ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურაა, რომელსაც მაღალი პასუხისმგებლობითა და პროფესიონალიზმით შეუქმნია სხვადასხვანაირი სახე-პერსონაჟი განსხვავებული მისწრაფებებისა და ესთეტიკის მქონე რეჟისორებთან.

ნიშანდობლივად შესამჩნევია ანდრია ვაჭრიძე და მისი მაცნე. ბრწყინვალე სახე, პრაქტიკულად, მთელი წარმოდგენის დრამატურგიული სტრუქტურის ღერძი.
გივიკო ბარათაშვილის კულმიე, ტიპური კონფორმისტის და ყველა დროის ცენზორის ფსიქოტიპს გამოხატავს.

მოქმედ რეჟისორებს შორის, საბა უმთავრესად იმით ხასიათდება, როგორც არა სტანდარტული, რომ მას არ სჭირს მოურჩენლად მოდური სნობიზმი, ანუ ისტერიკული მიუღებლობა კრიტიკისა!

ის ისეთივე მშვიდი მიმღებია კრიტიკული აზრებისა საკუთარ დადგმებთან მიმართებაში, როგორც ხოტბის. სნობური დამოკიდებულებით, მხოლოდ უცხოური პრესიდან მიღებულ feedback-ზე, ან კიდევ, შედარებით ცნობადი ავტორების გამოხმაურებებზე არ კონცენტრირდება („ხურდავდება“).

“არ გიტყდებოდეს” შენზე უსიამოვნო მოსაზრების მოსმენა, აი, ესაა ხელოვანის/შემოქმედის უმთავრესი ღირსება, იყო მიმღები ძალიან კრიტიკული აზრის, ამტანი და გამტარიც ამავე დროს.

ტკბილად ნათქვამი სიტყვა ყველას გვსიამოვნებს (კრიტიკოსებსაც) - დისკომფორტული აზრების რეფლექსიაა რთული, კარგი გაგებით-რეზისტენტული და მნიშვნელოვანიც.

„მარატ-სადი“ - “თეატრი თეატრში” სტრუქტურით (ისევე, როგორც პიესა) დადგმული სპექტაკლია, ისტერიულობით, დინამიკით, ხმამაღალი ექსპრესიულობით რეკონსტრუირება-დეკონსტრუქციის ზღვარზე დგას.

 მეოცე საუკუნის გერმანელი დრამატურგის, პეტერ ვაისის პიესის მთავარი იდეა რევოლუციის აბსურდულობას ეფუძნება, მის ყოველმხრივ სკეპტიკურ გადააზრებას. პიესის ცენტრალური ხაზი კონფრონტაციულ კონტრდაპირისპირებას წარმოგვიჩენს: რევოლუციის აუცილებლობის იდეა - ჟან-პოლ მარატით გამოხატული და რევოლუციის აბსურდულობის იდეა - მარკიზ დე-სადის პერსონით გამოხატული.

ხალხი მუდმივ დაუკმაყოფილებლობას განიცდის ყველა ეპოქაში, რადგან სულ ატყუებენ, რევოლუციის იარაღად იყენებენ, „ცვლილებების საფარქვეშ“ აწბილებენ. ფაქტობრივად, ყოველთვის ხალხის ექსპლუატაციას აქვს ადგილი, სამაგიეროდ, ყოველ ჯერზე მოტყუებული, ისევ მშიერი, ტანისამოსის გარეშე და დაუცველია ადამიანი.

 ანიკო შურღაიას/სიმონ ევრარის მონოლოგის არ იყოს, გადასარევად ჩანს, რევოლუციის გზით, ხალხის მასების ძალით „ჩანაცვლებული“ ერთი სისტემა მეორე სისტემით(!). ხალხი კი, კვლავინდებურად სოციალურად უკმარია და ფეხშიშველი.

კულმიეს გმირის ძალიან დროული, მიზანმიმართული „ბრეხტისეული გაუცხოებით“ - ევფემისტური კორექტურა, სპექტაკლის დაპაუზების მცდელობები ხაზს უსვამს აწმყოს ძალადობრივი ცენზურის სამწუხარო ცხოველმყოფელობას და ერთგვარ ‘კომენტარს უკეთებს’ შარანტონის პაციენტების მიერ ყოველ ჯერზე გამოხატულ წინააღმდეგობრივ რეაქციას.

ანიკო შურღაიასა და ბაჩო ჩაჩიბაიას მიერ თავიანთი პერსონაჟების მიღმა წარმოთქმული ტექსტები, როგორც საბა ამბობს: „კონკრეტული პიროვნებების იმპულსებიდან შექმნილი მონოლოგებია, იმპროვიზაციულად რომ ახლდება პოლიტიკური და ადამიანური მოცემულობების რეაქციების გავლენით“. პრაქტიკულად, სპექტაკლში ეს მომენტიც, სწორედ „ბრეხტისეული გაუცხოების“ სტრუქტურის ირონიულად თამამი რეპრეზენტაციაა.
თავად მარკიზ დე სადის/ამირან ქაჩიბაიას ყველაზე მოცულობითი მონოლოგი სპექტაკლის იდეური ხაზის ძირეული რეფლექსიაა. ისტორიული წიაღსვლებით, თუ ემპირიულად დიდი ხნის წინ დამტკიცებული პოსტულატია: განმათავისუფლებელი, ანარქიული, რევოლუციური მოვლენების ტრადიციული დაქვემდებარება „ძალადობრივ სისტემებზე“, როდესაც, ერთი სისტემა ცვლის მეორეს, ისევ, ხალხის სუფთა განზრახვების ხარჯზე.

სწორედ გაბრაზებული, მუდმივად უკმაყოფილო, უიმედო ადამიანი არის ადვილად მოწყვლადი, რომელიც რეაქციონერულ წინააღმდეგობაში ეძებს შვებასა და თავის გადარჩენის გზას., თუმცა, სხვადასხვა დასახელების <კონიუნქტურული სისტემის> უნებლიე ინსტრუმენტად იქცევა ხოლმე, რომელსაც ამაოდ აჯერებენ, რომ „რეალობას ცვლის“.

 

ფოტო თეატრის ვებგვერიდან