ჟენე გვწყურია ჩვენ პირდაპირი

დავით ბუხრიკიძე

 

 

...ორიც მოახლე, საწამლავი, უსექსო სექსი, მომცრო ჰენდელი; სხვა არაფერი

 

მეოცე საუკუნის ფრანგ დრამატურგსა და მწერალს, ჟან ჟენეს საქართველოში აშკარად არ გაუმართლა. მართალია, გამომცემლობა “დიოგენემ რამდენიმე წლის წინ ქართულ ენაზე ლიტერატურის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე სკანდალური ავტორის გახმაურებული რომანი - “ნოტრ-დამ-დე-ფლერი გამოსცა, მაგრამ ინფორმაციულ სიმწირეს ეს აშკარად ვერ ავსებს. არც მისი პოეზია გახდა მაინცა და მაინც მოდური და ვერც მისმა შესანიშნავმა, უცნაურმა და ბრუტალურ-პოეტურმა პიესებმა (მოახლეები, “აივანი, “შავები, “შირმები) აღაგზნეს ახალგაზრდა თუ კლასიკოს რეჟისორთა ფანტაზია.

 

შესაძლოა იმიტომ, რომ მთარგმნელებთან ერთად რეჟისორებიც დღემდე ვერაფერს უხერხებენ ჟენეს პიესების თვითმყოფად, დახვეწილ და ურთულესი პოეტური ნიუანსებით მდიდარ ტექსტს. მისი “კრიმინალური ვნებებით შეპყრობილი პერსონაჟების განსახიერება კი მსახიობებისგან განსაკუთრებულ მომზადებას, ინტელექტს, ემოციურ სიმძაფრეს და შინაგან ენერგიას ითხოვს.

 

...მარგინალთა და კრიმინალთა მეხოტბე, ქურდი და პოეტი, “წმინდანი და წამებული, უკომპრომისო და გარყვნილი, დახვეწილი და რეფორმატორი, მუდამ დევნილი და განდევნილი - ასეთია ჟენეს გრაფიკულ-პოეტური პორტრეტი. მისთვის ციხე ლამის მარადიულ ბიბლიოთეკად იქცა. 15 წლისა იყო, როდესაც პირველად არასრულწლოვან დამნაშავეთა კოლონიაში მოხვდა. მაშინ ცხადია, არ იცნობდა შემდგომში მისი შემოქმედების მუდმივ დამცველებსა და მეხოტბეებს - ჟან კოკტოს და ჟან-პოლ სარტს. სწორედ მათი მფარველობის გამო გაათავისუფლეს ჟენე ციხიდან. მწერალი, პოეტი და დრამატურგი თავის შემოქმედებაში განუწყვეტლივ უბრუნდება ცოდვის, დანაშაულის, ეროტიზმის თემებს, რომლებიც ასევე თავს იყრიან პიესაში “მოახლეები.

 

პიესა 1947 წელს დაიწერა, რომელიც იმავე წელს ცნობილმა რეჟისორმა, ლუი ჟუვემ პარიზის თეატრ “ატემეში დადგა. იმ დროს ევროპა მეორე მსოფლიო ომის ჭრილობებს იშუშებდა და ჯერ კიდევ არაფერი გაეგო ჟენეს შესახებ. ის მხოლოდ 60-70-იან წლებში, სტუდენტური მღელვარებისა და “სექსუალური რევოლუციის ჟამს გაიხსენეს რეჟისორებმა და მსახიობებმა. ჟან-პოლ სარტრმა კი მას სქელტანიანი გამოკვლევა უძღვნა და “წმინდანი და წამებული უწოდა.

 

 

 

გასული საუკუნის 60-იან წლებში გერმანელი კინორეჟისორის, ტომას ენგელის მიერ დადგმულ “მოახლეებს (ეპატაჟური სატელევიზო ვერსია) გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში დიდი დისკუსია მოჰყვა. უფრო მეტადაა ცნობილი ბრიტანელი რეჟისორის, კრისტოფ მაილსის ფილმი, რომელშიც მთავარ როლებს შესანიშნავი მსახიობები - გლენდა ჯეკსონი (სოლანჟი) და სუზან იორკი (კლერი) თამაშობენ. თანამედროვე შვედმა კომპოზიტორმა პიტერ ბენგსტონმა კი ჟენეს პიესის მიხედვით ერთაქტიანი ოპერა დაწერა, რომელიც დიდი წარმატებით დაიდგა შვედეთის სამეფო ოპერაში (რეჟისორი რაინჰარდ ლიცი). საბჭოეთის დაისის ჟამს, 1989 წელს მოსკოვის თეატრ “სატირკონში რეჟისორ რომან ვიკტიუკის დადგმული “მოახლეები კრიტიკამ ლამის რევოლუციურად შერაცხა. თუმცა მოგვიანებით, 90-იან წლებში მისი ნახვის შემდეგ რაღაც უგემოვნებისა და უხამსობის შეგრძნება დამიტოვა.

 

“ვეწინააღმდეგები სამყაროს, რომელიც მუდმივად მამცირებს და ამგვარად, მაიძულებს უფრო მშვენიერი გავხდე. ვემსგავსები ანგელოზს, რომელსაც კლავენ და ასახიჩრებენ – ეს ჟან ჟენეს პერსონაჟების დასახასიათებლად საოცრად ზუსტი ფრაზაა, რომელსაც მართალია ახლახან სამეფო უბნის თეატრში დადგმულ “მოახლეებში“ ვერ მოისმენთ, მაგრამ დები - კლერი (ნატა მურვანიძე) და სოლანჟი (ნინო კასრაძე) და მათი ქალბატონიც (ბაია დვალიშვილი) თითქოს ჩაბმულნი არიან სწორედ, ამ “დასახიჩრებული და დამცირებული ანგელოზების ირაციონალურ, საშიშ და ეროტიკულ დუელში, სადაც გამარჯვება ფაქტობრივად შეუძლებელია.

 

მოახლეები პირველად იდგმება საქართველოში და იმედია, ჟენეს პიესა და საერთოდ, მისი დრამატურგია ახალგაზრდა რეჟისორების პროვოცირებას მაინც შეძლებს, რაც ფრანგი ავტორის სხვა პიესების დადგმებში გამოიხატება. თორემ შექსპირ-მოლიერ-კლდიაშვილით დაღლილ პუბლიკას თეატრი ან ისევ მუზეუმად მოეჩვენება, ან სატელევიზო შოუების გაგრძელებად. ამ მხრივ სამეფო უბნის თეატრი დღეს “ესთეტიკური აღზრდის ფუნქციასაც ითავსებს, სადაც ძალიან საინტერესოდ მიმდინარეობს მეოცე საუკუნის მივიწყებული კლასიკის გაცოცხლება-რესტავრაცია. ამდენად, “მოახლეების დადგმას გაცილებით მნიშვნელოვანი დატვირთვაც ჰქონდა.

 

საინტერესოა, რომ მოახლე დების კრიმინალურ ისტორიაში, რომლებიც ჯერ თავიანთი ქალბატონის საყვარელს პოლიციაში დაასმენენ და შემდეგ მისი მოწამვლის გეგმას დასახავენ, სინამდვილეში უმთავრესი ფსიქოლოგიური კომპლექსების, შენიღბული ბოროტების, დაუფარავი ეროტიზმისა და უხილავი ესთეტიზმის იშვიათი ნაზავია, რასაც ვერცერთ სხვა მწერალთან (ალბათ, მარკიზ დე სადის გარდა) ვერ ამოიკითხავთ. შესაძლოა, სწორედ დაუძლეველი სირთულეების გადალახვა მოინდომა მსახიობმა და რეჟისორმა ნიკა თავაძემ, როცა ჟენეს “მოახლეებს შეეჭიდა.

 

 

 

ნიკა თავაძე: “თავიდან არ მიფიქრია დადგმაზე, მაგრამ პიესის წაკითხვის შემდეგ რამდენიმე დღეში მისი თავიდან გადაკითხვის სურვილი გამიჩნდა. მონუსხული ვიყავი პიესის სიღრმით, იმით, რაც ქვეტექსტებში, მოვლენათა რიგში იკვეთებოდა. რაც მთავარია, ეს პიესა არ ჰგავდა აქამდე ჩემ მიერ წაკითხულ არცერთ პიესას. ჟენე, ცდილობს გვიამბოს ადამიანთა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე, რომელიც აბსოლუტურ, ლოგიკურ გამართლებას საჭიროებს. პიესაზე მუშაობისას ყველაზე რთული სწორედ ამ მოვლენათა ამოკითხვა და სიღრმისეული, ლოგიკური ჯაჭვის გამართვა იყო. თითქმის ყველა სცენის გადაწყვეტის დროს ჩნდება შეკითხვა - რატომ ხდება ასე, რატომ სჩადიან პერსონაჟები ამას? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა, პიესის მთლიანი კონსტრუქციის ლოგიკურ სქემაში უნდა ჯდებოდეს. პირველი ფორმულა, თუ შეიძლება ასე ითქვას, რომელიც პიესაზე მუშაობის შედეგად გამოიკვეთა, ასე ჟღერდა: დამნაშავე, რომელიც მკვლელობას გეგმავს, როგორ ხდება თავად თვითმკვლელი.

 

პიესაზე მუშაობა დაახლოებით ორ თვეს გრძელდებოდა. მსახიობთა შემადგენლობაზე თავიდან არ მიფიქრია, მაგრამ როდესაც გადავწყვიტე, ეს უკვე საბოლოო გადაწყვეტილება იყო და რომელიმე მათგანს უარი რომ ეთქვა, სპექტაკლს არ დავდგამდი. მთავარია, რომ დამთანხმდნენ და დიდი მადლობა მათ ამ ნდობისთვის. სამივე - ნინო, ნატა და ბაია უაღრესად განათლებული, გამოცდილი და უნიჭიერესი მსახიობები არიან. სარეპეტიციო პერიოდი იმდენად საინტერესო იყო, რომ მისი დასრულება მაინცდამაინც არ გვახარებდა... მადლობა მათ ამ დიდი სიამოვნებისთვის. და მადლობა მთელ შემოქმედებით გუნდს - მხატვარ ქეთი ნადიბაიძეს, კომპოზიტორ ნიკა ფასურს და ირმა ტაველიძეს, რომელმაც შესანიშნავად თარგმნა პიესა.

 

რეჟისორი თითქმის არ ერევა პიესაში, არ ცვლის ტექსტს და არც სცენოგრაფიულ “ფოკუსებს ატარებს, რათა მაყურებელის ყურადღება მიიპყროს. რეჟისორული ხერხებისა და მიზანსცენების უბრალოება გაცილებით ახლოა კლასიკურ საოპერო დადგმებთან და 50-იანი წლების ფსიქოდრამებთან, ვიდრე ამას თანამედროვე, ეპატაჟურ-რეჟისორული “მოდა მოითხოვს. და როგორც არ უნდა შევაფასოთ სამეფო უბნის თეატრის პრემიერა, მთავარი მაინც მისი ერთგული მაყურებელია, რომელიც დროთა განმავლობაში მის გულშემატკივრად იქცა.

 

როგორც პოეტი ამბობს, “ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი და ამიტომაც, ვიღაცისთვის ყვავილებით გადავსებული სცენა-ოთახი და ბურგერული ატმოსფერო უფრო 50-იანი წლების ფრანგულ მელოდრამებზე პაროდიად აღიქმება. ვიღაცას კენ რასელის “რუდოლფო ვალენტინოს ეპიზოდები გაახსენდება ან სულაც, ფასბინდერის “პეტრა ფონ კანტის ცხარე ცრემლების ესთეტიკა. სიტყვამ მოიტანა და დროდადრო ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, თითქოს ნინო კასრაძე და ნატა მურვანიძე თავიანთი კოსტიუმირებული, სადომაზოხოსტური თამაშებითა თუ აკვიატებებით ჟენეს პიესის აივნიდან პირდაპირ ფასბინდერის პეტრა ფონ კანტის დახუთულ, უჰაერო ოთახში გადაცხოვრდნენ და უკვე იქ განაგრძობენ მოახლე-ქალბატონის ფსიქოლოგიური მოდელით მანიპულირებას.

 

 

 

სპექტაკლის საათი და ორმოცი წუთი საჭიროა იმისათვის, რომ დაიჯეროთ, შეუძლიათ თუ არა ამ ეგოცენტრულ, ჭირვეულ, აშკარად ფსიქოსექსუალური კომპლექსებით “დახუნძლულ მოახლეებს, მოწამლონ ქალბატონი, ვისაც ემსახურებიან და ვინც სინამდვილეში სძულთ. ნატა მურვანიძის კლერი ფეთქებადი ხასიათით, ცვალებადი განწყობითა და ტემპერამენტით გამოირჩევა. თამამად შეუძლია ქალბატონს დასცინოს, მისი კაბები მოირგოს, მისი სოციალური როლი გაითამაშოს, მის “ტყავში შეძვრეს... ისე, რომ დაუფარავი აგრესიით ბოლოს თავადვე განადგურდეს. კლერი ერთდროულად ძლიერი და სუსტია, აგრესიული და თვითმკვლელი... როდესაც ხალათმოსხმული, მოქნილი და ოდნავ თავხედი კლერი სპექტაკლის დასაწყისში მთვარით განათებულ აივანზე ჰენდელის საოპერო არიის თანხლებით გამოჩნდება, უკვე გარკვეულწილად გასაგები ხდება წარმოდგენის ტონალობაც და ესთეტიკაც.

 

ნინო კასრაძე - სოლანჟი მორჩილებას შინაგან სიძლიერეს უხამებს, სიმორცხვეს - გარყვნილებას... ფინალში კი მას სანიმუშო ძალადობად აქცევს. სცენა, როდესაც სოლანჟი მარგალიტის მძივებით ახრჩობს კლერს, სპექტაკლში ერთ-ერთი საუკეთესოა. რომ არაფერი ვთქვათ სოლანჟის ფინალურ მონოლოგზე, რომელშიც სანიმუშოდ გაწვრთნილი დრამატიზმი, მგრძნობელობა და სიგიჟის ნიშნები ერთდროულად იგრძნობა.

 

რაც შეეხება ბაია დვალიშვილის დაახლოებით 20-25 წუთიან შესანიშნავ “ინტერმეცოს, მასში ზუსტად და ირონიულადაა განსაზღვრული ჭირვეული პარიზელი ქალბატონის სასიყვარულო განცდების არეალი. ფრანგული თეატრისა და კინოს მოყვარულებს ალბათ გაახსენდებათ ისეთი სახელები, როგორიცა მადლენ რენო, მარია კაზარესი, ან ჟენევიევ პაჟი.

 

მოახლეებში ლამის ყველაფერია - ქურდობა და დასმენა, კრიმინალი და ვნება, ერთგულება და ორსახოვნება და ცხადია, ბევრი უსექსო სექსი... რადგან ბოლოსდაბოლოს, ქალები ქალებს თამაშობენ. არადა, ჟენეს სურდა, რომ სოლანჟი და კლერი მამაკაც-მსახიობებს ეთამაშათ. თავის დროზე ანტონენ არტომ ძალადობა, როგორც პერფორმანსის ფორმა, სრულიად ახალ საფეხურზე აიყვანა და სწორედ ძალადობა გამოიყენა გართობის ესთეტიკის გასანადგურებლად. დრამატურგიაში ეს პირველად სწორედ ჟან ჟენემ შეძლო... ჟენემ, რომელიც თურმე ძალიან გვწყურია!