მაკა (მარინე) ვასაძე

ცივილური და პროგრესული მომავლისთვის ბრძოლა ისევ გრძელდება...

პიროვნული თავისუფლებისთვის ბრძოლა ისევ გრძელდება...

(დავით კლდიაშვილის „მსხვერპლი“ ფოთის თეატრში)

​

დავით კლდიაშვილის შემოქმედებაში, პროზასა თუ დრამატურგიაში, სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემატიკის ფონზე ადამიანის, პიროვნების რღვევის პროცესია ასახული. მოთხრობაში „მსხვერპლი“ მწერალმა, სოფელში მცხოვრები ადამიანებისგან შემდგარი, მინი სოციუმის ცხოვრებისეული კრედოების აღწერით, დაბეჩავებულ-დაკნინებული „საზოგადოების“ პიროვნებასთან დაპირისპირება წარმოაჩინა. ყალბი ტრადიციების, გაყალბებული რწმენის, ცრურწმენების ჩარჩოებსა და საზღვრებში მოქცეული მისი წევრები, კი არ ცხოვრობენ, არამედ, არსებობენ - არც, უყვართ და არც, სიამოვნებთ, უფრო მეტიც, სძულთ თავისუფლება, მათგან განსხვავებული თავისუფალი ნების, სიცოცხლით სავსე ადამიანი.  და, თუკი შემთხვევეით, ამგვარ სოციუმში პიროვნული თვისებების მქონე ადამიანი გაჩნდა - სიცოცხლეს გაუმწარებენ, სასტიკად გაუსწორდებიან, გაანადგურებენ, მოსპობენ.

საბა ასლამაზიშვილმა, ფოთის ვალერიან გუნიას სახელობის სახელმწიფო თეატრის დასთან ერთად, გიორგი კაშიასგან რადიკალურად განსხვავებული ფორმით ასახა კლდიაშვილესეულ „მსხვერპლში“ განვითარებული მოვლენები.[1]  სპექტაკლის განხილვას სცენოგრაფიის ანალიზით დავიწყებ. გიორგი უსიტაშვილმა რეჟისორის კონცეფციის თანმხვედრი დეკორაცია შექმნა. სცენის სიღრმეში მსახიობთა საპირფარეშოს მსგავსი სარკეებია განთავსებული, რომელთა გასწვრივ მაყურებელთა დარბაზისკენ ზურგით მჯდარი მსახიობი-პერსონაჟები სხედან. სცენაზე განვითარებულ ქმედებაში ჩართვისას, თითოეული მათგანი, სარკესთან არსებულ ნათურას ანთებს, ამოანათებს თავის პერსონაჟს, შეასრულებს მასზე დაკისრებულ „როლს“, შემდეგ თავის ადგილს უბრუნდება, გამორთავს ნათურას, სარკეს ჩააბნელებს.  ასეა გრძელდება სპექტაკლის დამთავრებამდე. ინსცენირების ავტორების მიერ, სპექტაკლში ჩართული მთხრობლის პერსონაჟი ერთადერთია, რომელიც არ ზის სარკესთან და სწორედ ეს მთხრობელი იწყებს წარმოდგენას.

​

საბა ასლამაზიშვილმა და მანანა ანთაძემ, გიორგი კაშიასგან განსხვავებით, პროზაული ნაწარმოების გასცენურებისას, პერსონაჟთა სამეტყველო ენა გაათანამედროვეს, მოთხრობაში არსებული ზოგიერთი პერსონაჟი ამოაგდეს, მაგალითად ესმა - მარინეს დედა, ასევე, დავით კარუგდელაძე (კაშიას სპექტაკლში რამის მთავარ პერსონაჟად ქცეული), მისი მეუღლე - ნატალია, და, ზემოთ, როგორც ვთქვი ახალი პერსონაჟი - მუნჯი მთხრობელი - დაამატეს. ვფიქრობ, საბა ასლამაზიშვილმა ამ ცვლილებებით თავის ინტერპრეტაცია-კონცეფციას მეტი სიცხადე შემატა. კერძოდ, ყველა ჩვენ, სოციუმის წევრები, ჩვენ-ჩვენ როლს ვთამაშობთ ცხოვრებაში. მუნჯი მთხრობელი კი, ყოველი ჩვენგანის „დუენდე“ - ხვედრია.

მუსიკის თანხლებით, მსახიობ შოთა სასანიას პლასტიკაში გადაწყვეტილი თხრობა-ქმედება (ქორეოგრაფია ირინა კუპრავას ეკუთვნის) სპექტაკლის ექსპოზიციური ნაწილია. აღსანიშნია, რომ რეჟისორის კონცეფციას მისადაგებულია კოტე ეჯიბაშვილის მუსიკა. შეიძლება ითქვას, წარმოდგენისთვის შექმნილი მუსიკალური რიგი, მისი წარმატების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. მსახიობთა საპირფარეშოს სარკეების გამოყენება სცენოგრაფიაში, რა თქმა უნდა, საბა ასლამაზიშვილის მიერ მიგნებულ სიახლეს  არ წარმოადგენს, ამის მაგალითები მრავლად შეგვიძლია მოვიყვანოთ მე-20 და 21-ე საუკუნეების სათეატრო დადგმებიდან. მხოლოდ ერთს დავასახელებ, ოსკარას კორშუნოვასის „ჰამლეტს“, ვინაიდან ეს სპექტაკლი ქართველ მაყურებელს კარგად ემახსოვრება, წარმოდგენილი იყო თბილისის საერთაშორისო თეატრალურ ფესტივალზე. თუმცა, ჩემი აზრით, საბა ასლამაზიშვილისა და გიორგი უსტიაშვილის მიერ დეკორაციაში სარკეების გამოყენება, ციტირების მეთოდია და არა პლაგიატი. როცა რაიმე, უკვე არსებული სათეატრო ფორმა თუ ხერხი, შენს გადაწყვეტას ესადაგება, ციტირება მისაღებია.

​

ზემოთ აღვნიშნე, რომ პროზაული ტექსტის სასცენო ტექსტად გარდაქმნისას, საბა ასლამაზიშვილმა და მანანა ანთაძემ, დავითის, ნატალიას და ესმას პერსონაჟები ამოიღეს. მართალია დავით კარუგდელაძე კონფლიქტის მიზეზია, მაგრამ მოთხრობაში, ის მხოლოდ ერთხელ ჩანს. ყანიდან მომავალ, თავის ფიქრებში გართულ ფეფენას, ლაპარაკის ხმა გამოაფხიზლებს. ლაპარაკის ხმას თვალს გაადევნებს და დაინახავს ღობეზე გადმომდგარ რძალ მარინესა და მისი სიტყვებით რომ ვთქვათ, „გაღლეტილ“ აზნაურ დავითს, ერთმანეთთან მოსაუბრეს. დავითი ეუბნება მარინეს: „ - კვირას მოვალ, უსათუოდ გეწვევი... კაი მასპინძელი თუ დამიხვდები!“, ეს ბოლო წინადადება ფეფენას თავის ეჭვებში დაარწმუნებს, რაც კონფლიქტს კიდევ უფრო ამწვავებს. ალბათ, რეჟისორმა სასცენო ტექსტზე მუშაობისას, კონცეფციიდან გამომდინარე, ამ ეპიზოდის ჩართვა სპექტაკლში, არასაჭიროდ და ზედმეტად ჩათვალა. გიორგი კაშიას ჩანაფიქრისგან განსხვავებით, საბა ასლამაზიშვილის ინტერპრეტაციაში, დავითისადმი ვნება მარინეს არ აქვს. ფეფენას ეჭვები, მის მიერ რძლის ამოჩემება, ამ პერსონაჟის ხასიათიდან გამომდინარეა. რეჟისორისთვის სპექტაკლში, ადამიანთა შორის დაპირისპირება უფრო მნიშვნელოვანია, ასევე, „დუენდე“ (ხვედრი, ბედისწერა). დავითის მეუღლე ნატალიაც, მხოლოდ ერთხელ ჩნდება მოთხრობაში, როდესაც ფეფენა მასთან მიდის დავითზე საჩივლელად - დაეხსნას ჩემს რძალსო. მარინეს დედა - ესმა კი კლდიაშვილს ფინალისკენ შემოჰყავს - შვილის დასატირებლად. ნაწარმოებში და სპექტაკლშიც მარინეს მშობლებიდან მამის პერსონაჟია მნიშვნელოვანი, სწორედ გამწარებული მამა დაშანთავს ფეფენას. ალბათ, აქედან გამომდინარე, საბა ასლამაზიშვილმა ესმა ამოიღო სპექტაკლიდან, ვინაიდან ესმას ფუნქცია, ამ კონკრეტულ სპექტაკლში, არ ჯდებოდა.

​

საბა ასლამაზიშვილის ინტერპრეტირებულ „მსხვერპლში“ ადამიანებს დაჩლუნგებული აქვთ სიყვარულის, თანალმობის, შემწყნარებლობის გრძნობები. რეჟისორმა სიმძაფრით წარმოაჩინა „მოყირჭებული ტრადიციების“ მიმდევარი, გაუნათლებელი და ცრურწმენებით აღვსილი საზოგადოება, რომლის წევრებს ერთმანეთის არ ესმით, ერთმანეთში კომუნიკაციის უდიდესი პრობლემა აქვთ.  და, სწორედ, ამ საზოგადოების მსხვერპლნი არიან მარინეც და თავისებურად ფეფენაც.

​

შოთა სასანიას მიერ, რეჟისორის მიცემული ამოცანის თანახმად, განსახიერებული მუნჯი მთხრობელი, მუდმივად სცენაზეა და სპექტაკლის პერსონაჟებს თავს დასტრიალებს. იგი თითქოს ამ ადამიანთა - მარინე, ფეფენა, ნიკა, ონისიმე, მარკოზა, სოფიო თუ „ღვთის კაცი“ - ვასილ კარიკაძე - ბედისწერაა.  მსახიობი არავერბალური თეატრის ხერხების გამოყენებით - პლასტიკით, მიმიკით, ჟესტიკულაციით - ქმნის პერსონაჟს. მთხრობლის სახეზე გამოხატული ირონიული ღიმილი კი ერთგვარ ნიღბად აღიქმება. ამ მიმიკით, თითქოს მიგვანიშნებს, რომ სპექტაკლში არსებული მოვლენათა რიგის განვითარება, მასზეა დამოკიდებული და სწორედ ის წყვეტს, მოქმედებათა ჯაჭვში ჩართულ ადამიან-პერსონაჟთა ბედ-იღბალს. შოთა სასანიას პლასტიკა დახვეწილი და მსუბუქია, მსახიობი კარგად ფლობს სხეულს და გმირის გრძნობათა ბუნებას ფიზიკურ ქმედებაში გადმოსცემს.

​

რეჟისორის კონცეფციით, კლდიაშვილის ნაწარმოების მსგავსად, სპექტაკლშიც ყველა მსხვერპლია. მშიშარა სოფიო, მარიკა ბუკიას შესრულებით - შიშის. ონისიმე, რომელსაც რამინ კილასონია თამაშობს - დაურწმუნებლობის და გადაუწყვეტლობის. ზურაბ დონდოლაძის მარკოზა - დაუფიქრებლობის, წინდაუხედაობის, დრომოჭმული ტრადიციების მიმდევრობის, არასწორი არჩევანის (ონისიმეს, მარინეს ნიკაზე მითხოვებას, ისე დათანხმდა, არც კი გაუკითხავს სოფელში ფეფენას ოჯახის ამბავი, რომ გაეკითხა ეტყოდნენ, „კუდიანის“ სახელი რომ ჰქონდა ამ ქალს გავარდნილი). ნებელობა დაკარგული თემურ გოგინავას ნიკა - დედის, ფეფენასი. ნინო პაჭკორიას ფეფენა კი - საკუთარი მძიმე ხასიათისა და ცრურწმენებით აღვსილი საზოგადოების. თამუნა ჭუბაბრიას მარინე - მკაცრი, ეჭვიანი დედამთილის, და, ასევე, სოციუმის ყველა წევრის - მამის, ქმრის, ბიძისა თუ სხვა. მარტინ ღამბარაშვილის ვასილი „ღვთის კაცი“ საკუთარ სიბეცის, ის ტოტი მოჭრა ნაჯახით, რომელზეც იჯდა. შემდგომ თავის სისულელეზე შელამაზებულ-გადასხვაფერებულად უყვება ცრურწმენებით აღვსილ თანასოფლელებს, საიქიოში ნამყოფი კაცის გამოგონილ ამბავს, რომელსაც იმდენჯერ ჰყვება, რომ საბოლოოდ თავადაც იჯერებს. მსახიობები, რეჟისორის მიცემულ ამოცანებს ასრულებენ და ინდივიდუალური თვისებების მქონე სახასიათო პერსონაჟებს ძერწავენ. საბა ასლამაზიშვილის ანსამბლურ სპექტაკლში, რამდენიმე მსახიობის შექმნილ სახეს გამოვყოფდი - მუნჯი მთხრობლის, მარინესი, ფეფენასა და ვასილი „ღვთის კაცის“. 

რეჟისორმა მოთხრობის გასცენურებებისას, ცვლილებები შეიტანა ტექსტსა და პერსონაჟებში, მაგრამ ამავდროულად მოთხრობის იდეის ერთგული დარჩა. პროგრამაში, ალბათ, ამიტომაც დაწერეს: „სპექტაკლი გვიყვება ადამიანური სიბეცის, გაუნათლებლობისა და სიბრიყვის ცეცხლში დაფერფლილი ახალგაზრდა ქალის სიცოცხლეზე; კლიშეების, სტერეოტიპების და სისასტიკის მსხვერპლ - განწირულ საზოგადოებაზე. გადარჩენის გზა კი მხოლოდ და მხოლოდ სიყვარულია“.

​

არა მარტო ფეფენა, არამედ, სწორედ სოციუმი, ლამაზ, ლაღ, მხიარულ, ცხოვრებით აღსავსე ქალს, თანდათანობით გამოსწოვს სასიცოცხლო ძალებს, კლავს. მართალია, გამოფიტული მარინე, თავად გარდაიცვლება, მაგრამ სინამდვილეში მის სიკვდილში სოფლის ყოველი მაცხოვრებელია (საზოგადოებაა) დამნაშავე. რეჟისორი სპექტაკლის დასაწყისში, მარინესა და ნიკას შეყვარებულ წყვილად წარმოგვიჩენს, რაც მათ შორის ურთიერთქმედებაში ვლინდება. სწორედ სიყვარულს, სიცოცხლით ტკბობის უნარს, სილაღეს არ აპატიებენ მათ, ფარისეველი, ამპარტავანი, გრძნობადახშული, დრომოჭმული ტრადიციების გამფეტიშებელი, უვიცი, უსულგულო საზოგადოება.

​

 რეჟისორმა ფინალში, გარდაცვლილი თეთრ კაბაში შემოსილი მარინე, შავ ტალახსა თუ ფერფლში ამოსვრა. ლამაზი, უმანკო არსება ფეფენასთან ერთად, ცრურწმენებით აღსავსე თანასოფლელებმა ლაფში ამოთხვარეს, ცილი დასწამეს- მარკოზამ, მარინეს მამამაც დაიჯერა ფეფენას მიერ მისი ქალიშვილის გაკუდიანება და ცეცხლში გავარვარებული რკინით დაშანთა საყვარელი ქალიშვილის დამღუპველი. რატომ, რის გამო თვლიდნენ თანასოფლელები კუდიანად ფეფენას? უდროოდ დაქვრივებულ ახალგაზრდა ქალს, ოჯახისა და შვილის ფეხზე დასაყენებლად, მუდმივ შრომაში მყოფს, მეზობლებთან სალაყბოდ თუ საჭორაოდ დროის არ ქონის გამო?! ფეფენას შესახებ არავინ არაფერი იცოდა, განსხვავებულს კი საზოგადოება ვერ იტანს.

​

რეჟისორის კონცეფციით ყველა მსხვერპლია, მაგრამ ყველაზე დიდ თანაგრძნობას მარინე იწვევს, სოციუმი კი, რომელიც კლდიაშვილის მოთხრობასა თუ საბა ასლამაზიშვილის დადგმაშია ასახული, და, რომელიც თანამედროვე ყოფის, თანამედროვე საზოგადოების მსგავსია, სიბრალულს არ იწვევს და არც იმსახურებს, უფრო მეტიც, ასეთი საზოგადოება უნდა განადგურდეს - „აღიგავოს პირისაგან მიწისა“. მომავლის რწმენისთვის, იმედისთვის მსგავსი სოციუმის წევრები უნდა გაქრნენ, უნდა შეიქმნას ახალი საზოგადოება, რომელიც არა წარსულით და წარმავლით, არამედ პროგრესული, ცივილური, დემოკრატიული აწმყოთი და მომავლის რწმენით იცხოვრებს. გადარჩენის და ახალი საზოგადოების შექმნის მთავარი მამოძრავებელი ძალა კი, შემოქმედებითი კოლექტივის მიერ სპექტაკლის პროგრამაში გამოთქმული აზრის თანახმად - „მხოლოდ და მხოლოდ სიყვარულია“...

​

გამოჩენილი ქართველი ლიტერატორი, დავით კლდიაშვილის შემოქმედების მკვლევარი, გრიგოლ კიკნაძე „მსხვერპლის“ ანალიზისას წერს: „კდიაშვილი სოფლის ცხოვრების მარტოოდენ გარეგნულ მხარეთა ასახვით არ კმაყოფილდება. მისი მიზანია გვიჩვენოს ის პროცესი, თუ როგორ ხდება ადამიანის ნების გატეხა, მისი გათელვა და ადამიანის გადაქცევა სრულიად მორჩილ, უსიტყვო, უენო და მისწრაფებათა ჩამკვდარ არსებად“.[2]

​

და, განა დღეს, ჩვენს ქვეყანაში, ისევ არ ცდილობენ ადამიანი აზროვნებას მოკლებულ, მორჩილ მონად აქციონ? და, განა დღეს, თავისუფალი ნების, პიროვნული თვისებების მქონეთ, ისევ არ ებრძვიან? და, ვფიქრობ, სწორედ დღეს, ამ უმნიშვნელოვანესი პრობლემის, სატკივრის წარმოსაჩენად დადგა საბა ასლამაზიშვილმა დავით კლდიაშვილის „მსხვერპლი“ ფოთის თეატრში და მისეული სარეჟისორო ინტერპრეტაცია-კონცეფციით, ფორმითა თუ ხერხებით გამოხატა სათქმელი თანამედროვეობაში მიმდინარე პროცესებზე.

 

 

[1] გიორგი კაშიას სპექტაკლის - „მსხვერპლნი“ - პრემიერა, დავით კლდიაშვილის მოთხრობის - „მსხვერპლი“ - მიხედვით, რუსთაველის ეროვნული თეატრის ექსპერიმენტულ სცენაზე 2025 წლის იანვრის შუა რიცხვებში შედგა. იხ. ჩემი რეცენზია ამ სპექტაკლზე „30 ვერცხლზე“ გაყიდული საზოგადოება“.

[2] კიკნაძე გრ. დავით კლდიაშვილის იუმორი. თხზულებანი, ტ.II, „თსუ“, 2005. გვ.399